Page 4 - BİOMEDYA SAYI 35

04 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ KASIM - ARALIK 2021 www.biomedya.com

BİYOLOJİK CİNSİYET

Biyolojik cinsiyetler ne zamandır bizimle
birlikte ve nasıl ortaya çıktı?

Yaklaşık 4,5 milyar yıl önce, Güneş’in İçinde bu şekilde bölümleri olmayan Önceki derslerden neler kalmış oluyor. Ancak bir şey eksik kalıyor.
etrafında dönen Dünya şekillenmeye basit yapılı bakteri benzeri hücrelere aklımızda biraz düşünelim. Canlılığın Canlıların en önemli özelliğinin
başladı. Sıcaklığı azaldı, yüzeyler ise prokaryot diyoruz. Bu bir araya en küçük biriminin hücre olduğunu üreyebilmesi olduğunu söylemiştik.
oluştu, atmosfer ve okyanuslar geliş olaylarına ise “endosimbiyoz” öğrenmişiz. Bu hücreler bir zarla İşte tek set kromozom olduğu zaman
belirdi. Bu ilk şekillenmenin ismini veriyoruz. çevrili; kiminin içinde organel bu canlı üreyemiyor. Örneğin işçi ve
üzerinden milyonlarca yıl geçti ve denen yapılar var (Ökaryot hücre dişi bal arıları buna bir örnektir.
3,7 milyar yıl önce ilk yaşam dünya İnsan boyutu için sıra dışı görünen diyoruz.), kimilerinin ise bu kadar
üzerinde ortaya çıkmaya başladı bu evrimsel olayların mikrobiyolojik sofistike bileşenleri yok (Onlara da Üreyebilen birçok hücreli
(ya da bizim bulduğumuz en erken kanıtlarını ortaya Lynn Margulis prokaryot diyoruz). Her hücrenin organizmanın oluşması için mayoz
fosil kayıtlar 3,7 milyar yıl yaşında). koymuştur. Endosimbiyotik teoriyi içinde bir de bu hücrenin tüm yaşam sonucunda oluşan hücrelerdeki
İlk bulunan canlı fosilleri, bakteri ilk ortaya çıkardığı zamanlarda, fonksiyonlarını yerine getirmesini kromozom sayısının tekrar iki
benzeri hücresel yapılardı. Yani akademinin özellikle de kendi içinde sağlayan, yapısını belirleyen bilgileri sete tamamlanması gerekir. Bu
içinde bilgi taşıyan moleküllerin bir erkekler kulübü gibi davranan içeren uzun bir molekülü var; DNA’sı tamamlanma işlemi memelilerde
bulunduğu, hidrofobik bir zarla çevreleri kolayca kabullenmemiştir. var. Her canlı DNA’sını kopyalıyor ve (tabi ki diğer omurgalılarda ve
çevrili, protein ve hidrokarbonlardan Ancak Margulis’in ortaya koyduğu sonraki nesili oluşturacak yavrulara daha düşük taksonlarda) tek
oluşan, kendi kendini kopyalayıp gerek genetik kanıtlar gerekse aktarıyor. set kromozom içeren yumurta
çoğaltabilen mikroskobik yapılar mikrobiyolojik kanıtlar bugün hücresinin, tek set kromozom
Dünya’da boy gösterdi. Dünya’da bu teorinin gerçekliğini ortaya Bakteri ya da ökaryot, tek hücreli içeren sperm hücresi ile birleşmesi
oluşan diğer yapılardan en önemli koymaktadır ve Margulis’in canlıların çoğalmasının yani ve toplamda iki set kromozom
farkı ise, kendi kendisini çoğaltabilir kendini ve tezini ısrarla kanıtlarla üremesinin temeli “bölünme”. elde etmekle oluyor. Bu sürece de
olmasıydı. Biz buna bugün üreme anlatmasıyla artık bilim çevrelerinde Bölünme işi nasıl oluyor peki? döllenme deniyor. Döllenmeden
diyoruz. de kabul görmüştür ve ders Bu hücre önce büyüyor, sonra sonrası da bu canlılar için önemli.
kitaplarında yerini almıştır. DNA’sından bir kopya oluşturuyor. En Döllenen yumurta uygun şartlarda
Bu mikroskobik, bakteri benzeri sonda da ortadan ikiye bölünüyor ve (memelide rahimde, kuşlarda
tek hücreli yapılar; zamanla çok Hücreler sadece iç içe geçerek aynı DNA’dan biri bir hücreye diğeri yumurta içinde vb.) bölünebilmeli
fazla çoğalmaya ve çevredeki ortak yaşamlar oluşturmak yoluyla diğer hücreye gidiyor. Bu bölünmeye ve hücreler besin kaynaklarına
değişikliklere uyumlu bir şekilde bir araya gelmekle kalmamıştır. mitoz bölünme diyoruz. Bölünmeden ulaşabilmeli. Böylece hücre sayısı
çeşitlenmeye başladılar. Her hücre Bildiğimiz diğer bir araya geliş önceki tek hücre ve bölündükten artacak, gereken hücreler gerekli
kendi içinde metabolizmaya sahipti olayı çok hücreli canlıların ortaya sonraki iki hücre aynı genetik şekillerde farklılaşacak. Kol, bacak,
ve ayrı ayrı üreyebiliyorlardı. Daha çıkmasıdır. Farklı görevleri olan aynı malzemeye sahip oluyor. İşin ilginç göz gibi organlar oluşacak. Tabi bu
sonra çevresel koşullar değiştikçe genetik materyale sahip hücrelerin bir noktası ise; bu üreme eyleminin, gelişim evresinin sonunda, yavru çok
bu hücreler çeşitli şekillerde bir bir araya gelmesi ve yaşamlarını bu “yaşlanarak ölüm” durumunu hücreli organizma yumurtadan civciv
araya gelmeye ve hayatlarını birlikte şekilde sürdürmelerine, çok hücreli ortadan kaldırması. Bir hücre varsa olarak çıkacak ya da annesinden
sürdürmeye başladılar. organizma diyoruz. Pek çok farklı bölünmeden sonra iki hücre oluyor bebek olarak doğacak. Bundan
görevi üstlenmiş pek çok farklı hücre ancak yaşlanarak ölen babaanne sonrasında da iş bitmiyor. Bu bebek
Bu; bir araya gelişlerden ilki birbiri grupları var. Örneğin insan birçok hücre olmuyor. Zaten bir babaanne ya da civciv büyümeli ve üreme
içinde yaşayabilen farklı bakterilerdi. hücreli organizma; bir kısım hücresi hücre de olmuyor. yaşına erişmeli ki, canlının önemli
Mesela oksijeni kullanabilen küçük görmek, bir kısım hücresi düşünmek, özelliği olan çoğalma fonksiyonunu
bir bakteri, oksijeni kullanamayan bir kısım hücresi üremekten sorumlu. Çok hücreli canlılarda ise bu yerine getirebilsin. Anne sütünü
daha büyük bir bakteri içinde Çok hücreli organizmaların nasıl bölünme ve çoğalma işlemi biraz emecek ve büyüyecek, katı gıdayı
yaşamaya başladı. Belki de büyük evrildiği henüz netlik kazanmış değil. daha karmaşık. Çok hücreli canlıların tüketmeyi öğrenecek, okula
bakteri, küçük bakteriyi yemeye Simbiyoz, kolonileşme, hücreleşme, üremeden sorumlu hücreleri önce başlayacak, topluma adapte olacak,
çalışmıştı; kim bilir. Bu küçük oksijeni virüsler, predasyon gibi farklı mitoz gibi DNA kopyalanarak ikiye toplumda çiftleşebileceği bir başka
kullanan bakteri bugün artık hemen yaklaşımlar içeren teoriler mevcut. bölünüyor. Sonra bu iki hücredeki çok hücreli organizma bulacak, kendi
her hücrede bulunan mitokondri DNA kopyalanmadan tekrar ikiye yavrularını üretmek için bu partnerle
organelidir. Diğer bir araya gelen iki Evrimsel olarak net bir şekilde bölünüyor. Böylece normalde her çoğalacak, yeni yavrular ortaya
hücre ise, ışığı kullanıp fotosentez canlılığın en küçük biriminin hücre hücrede anne ve babadan gelen çıkacak. Bu süreç devam ederken,
yapabilen küçük bakteri ve bu küçük olduğunu görebiliyoruz. Temel bilgi iki set kromozom bulunurken, artık üremiş olan kendi ebeveyni
bakteriyi yutan başka bir büyük taşıyan kısmın ise DNA olduğunu bu hücrelerde sadece anne ya ölecek. Tek hücrelilerde olmayan
bakteridir. Bu fotosentez yapabilen biliyoruz. Canlılık, kendini üretme ve da babadan gelen kromozomun bu ölme olayı çok hücrelilerde
küçük bakteri bugün tüm fotosentez kopyalama sırasında bilgi taşıyan bulunduğu tek set kromozom oluyor. gerçekleşecek.
yapan yeşil bitkilerin içinde DNA’sını kopyalıyor ve yavru hücrelere Bu bölünme sürecinin hepsine
yaşamaktadır. Bu bir araya gelen aktarıyor. Böylece aynı bilgiyi taşıyan mayoz deniyor.
iki çeşit hücre o günden beri ortak aynı tür canlılar ortaya çıkıyor. Kaynak:
bir şekilde yaşamaktalar ve artık Hayat bu şekilde akıp gidiyor. Yalnız Peki, tek set kromozomu olan bir https://www.bilimma.com/biyolojik-
birbirinden ayrılamayacak bir yaşam burada bir soru var; canlılık kendini hücre nasıl çok hücreli organizmayı cinsiyetin-tarihi-1/ Elçin Ekşi
birliği oluşturup, tek bir organizmaya ve DNA’sını bu şekilde kopyalıyorsa, oluşturacak? Aslında tek set
dönüşmüş durumdalar. İçinde bugün bu kadar fazla çeşitli canlı kromozom içeren bir hücre, bu
mitokondri, kloropklast gibi organel nasıl var? Her bir kopya öncekinin haliyle de bu organizmanın yaşaması
barındıran hücrelere ökaryot diyoruz. aynısı olması gerekmiyor mu? için gereken bilgilere sahip olmuş