Page 10 - BİOMEDYA SAYI 07

10

BURUN

Bir organ deyip geçmemek gerekiyor. Çünkü,
sadece iyi ya da kötü kokuları algılamakla
yetinmiyor. Kimi canlı için, karşı cinsi çekecek bir
araç; kimi canlı için ise, tam anlamıyla bir sonar...
Tabii, bu arada atık arıtıcı ve sıcaklık ayarlayıcı
işlevleri de unutulmamalı. Kısacası burun, her
derde deva bir organ...

"Uç noktadaki 22 farklı parmak" dışında kalan Avrupa köstebek türleri Bilim adamları, otçul yarasadaki bu "hava ve gaz (pnömatik) çukurları
Adını, burnunun ucundaki anatomik benzer bir burun yapısına sahip deri uzantılarının çiçek yapraklarını sistemi" sayesinde, su geçirmez nitelik
yapıdan alıyor: Yıldızburunlu köstebek değiller. ayırıp yolmaya ve böylece polene daha kazanıyor.
ya da bilimsel adıyla Condylura kolay ulaşmaya yaradığını söylüyorlar.
cristata. Burnunun ucunda, tam 22 "Anahtar" görevi yapan bir silah... Her çiçek tipi için uzmanlaşmış yarasa, Dalış sırasında dışarıya salınan soluk,
dokunacı var. Ancak, garip bir biçimde, Balinagiller gibi, yarasa da avlarını o çiçeğin özelliklerine uygun bir burun sıcak havadan oluşuyor ve bu sıcak
bu 22 dokunacın koku alma duyusuyla arayıp bulma ve ona yönelme yapısı gösteriyor. Tıpkı her evin kilidini hava atmosfer ile temas ettiğinde
uzak yakın ilgisi yok. işlemini bir sonar sistemi sayesinde açan tek bir anahtar gibi... buhara ve hayvanın bronşlarıyla
gerçekleştiriyor. Bu hayvanlar, soluk borusunu kapsayan ince yağ
Peki ama, eğer bir kokuyu algılamaya 10-100 kilohertz arasında değişen Komando gibi burun delikleri... damlacıklarına dönüşüyor. Verilen
yaramıyorsa, bu kadar gelişmiş bir yoğunlukta ses dalgalarını gırtlakları Balinagillerin (balinalar ve yunuslar) soluğun yüksekliği (mavi balinada
burna sahip olmanın anlamı ne? Bilim ve burunlarıyla üretiyorlar ve bunların tarihi, yeryüzünde günümüzden tam yaklaşık 10 m. kadar), balinanın türünü
adamları, bunun gizemli yanıtını, 80 ekolarını kulaklarıyla alıp daha sonra 55 milyon yıl önce başlıyor. 20 milyon kilometrelerce öteden saptamaya
gram ağırlığındaki hayvanın nemli beyinlerinde çözümlüyorlar. yıl boyunca derine dalan ilk yüzücüler yarıyor. Balinagillerin dalış sırasında
toprakların altında kendisine galeriler olmak için, büyük bir değişim kapalı kalan burunları, doğal olarak
açmaya çalışırken çektikleri filmlerde Günümüzde, yaklaşık 950 farklı yarasa geçiriyorlar. Özellikle burun delikleri, asıl görevleri olan koku alma görevini
buldular. Sürekli hareket halindeki türü saptanmış bulunuyor. Bunların bu yeni duruma uymak için müthiş bir zaman içinde yitirmiş bulunuyor.
burun, saniyede birkaç düzinelik bir üçte ikisi, ses dalgası üretmek için evrim yaşıyor.
hızla kasılıyor ve ardından öne doğru ağzını, yani gırtlağını kullanırken, üçte Bu görevin yerini soluk alma işlevi
açılıyor. Damar açısından zengin biri burnunu kullanıyor. Peki burundan
olduğu için pembe renkteki dokunaçlar yararlanmak bir avantaj sağlıyor İlk değişim, bundan 45 milyon yıl almış durumda. Ancak, balinagillerdeki
25.000 alıcıya sahip ve bu alıcılar mu? İyi incelendiği zaman, yarasanın önce bir "yer değiştirme" biçiminde koku alma duyusu kaybı, bir başka
100.000 sinir lifine bağlı... özel bir burun yapısına sahip olduğu gerçekleşiyor. Burun delikleri, radar sistemiyle dengeleniyor.
Hayvanlar, avlarını, yaydıkları 100
hayvanın yüzünün sivri kısmını terk
görülüyor. Burun yaprakları adı verilen edip kafasının tepesine yerleşiyor. hertzden 200.000 hertze kadar
Bu rakam, insan elindeki sinir özel deri kıvrımlarıyla donatılmış Yunuslarda burun deliklerinin ikisi değişen ses dalgalarıyla tarıyorlar.
liflerinden tam 6 misli daha fazla. durumda. birbiriyle kaynaşıyor ve tek bir delik Ses dalgaları, burun deliklerinin
Sinir lifleri tüm bilgileri beynin özel haline geliyor; balinalarda ise, iki giriş hemen altında yer alan 3 çift torbacık
bir bölgesine gönderiyor. Böylece Her türün deri kıvrımları kendisine varlığını koruyor. tarafından üretiliyor.
köstebek burnu, çevresini mekanik özgü... Araştırmacıların önemli bir
bir biçimde tarayan müthiş bir alıcı bölümüne göre, burun yaprakları,
aletine dönüşüyor. Ancak, olağanüstü sonar titreşimlerini bir demet halinde Yunuslarda tek, balinalarda iki Hayvan, böylece bir ses demeti
bir dokunma aracı olmasına karşın, yoğunlaştırıyor ve hayvan da bu giriş olmasının nedeni, bugün oluşturuyor ve bunu, yağlı bir
köstebek burnunu avını yakalamak için demeti baş hareketleriyle yönlendirip bile tam olarak yanıtlanmış değil. cep aracılığıyla yönlendiriyor. Ses
kullanamıyor. avının bulunduğu yeri belirliyor. Burun deliklerinin sırtta bulunması, dalgalarının ekosu, hem altçene hem
Ancak, etobur yarasa için olağanüstü balinagillere büyük bir avantaj sağlıyor. de içkulak tarafından çözümleniyor.
Bu mükemmel organın bir başka avantajlar sağlayan bu sistemin, Eğer bu kadar gelişmiş bir burun
olumsuz yanı ise, çok ince bir deri neden yemişçi yarasada da bulunduğu Soluklanmak için kafalarını sudan yapısına sahip olmasalardı, balinagiller
tabakasıyla kaplı olduğu için, sadece uzun süreden beri tartışılıyor. Çünkü çıkarmalarına gerek kalmadan, su gezegenimizin yüzde 71'ine nasıl
nemli ve kapalı topraklarda sonar avlanmaya ihtiyaç duymamasına yüzeyinde seyir halindeyken gerekli yayılabilirlerdi?
görevi görebilmesi... Kuzey Amerika'da karşın, bu tür de benzer bir burun oksijeni alabiliyorlar. Bu gelişmeye
yaşayan yıldızburunlu köstebeğin uzantısına sahip. paralel olarak, burun delikleri bir kaynak: focus