Page 19 - BİOMEDYA SAYI 30

19
www.biomedya.com Ocak - Şubat 2020 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ

BİTKİLER JEOLOJİK ARAŞTIRMALARDA

KULLANILABİLİR Mİ?

Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK

Toprak ile iç içe yaşayan en büyük canlı ve jeoloji ilişkisi) ilk olarak (modern anlamda) Her ne kadar bitkiler ile jeolojik araştırmalar
grubu olan bitkilerin çoğu için, topraktan İtalyan bitki bilimci Andrea Cesalpino (1519- arasındaki ilişkiler üzerine çalışmalar mevcut
-doğrudan ya da dolaylı- bağımsız bir hayat 1603) tarafından ele alınmıştır. (Cesalpino aynı olsa da, bu alanda bilinmezliklerin -henüz
sürmeleri düşünülemez. Bitkiler belki de zamanda “De Plantis” [Bitkiler Hakkında] adlı araştırılmayan konuların- yoğunluğu göz önüne
toprağı en iyi tanıyan canlılardır. Toprakta eseri ile bitkileri morfolojik esaslar üzerine ilk alındığında alanın araştırmaya açık olduğu
mikroorganizmaların, mantarların ve hayvanların ayırımını yapan botanikçidir.) Cesalpino; kayaların anlaşılmaktadır.
(özellikle solucanların) bitkilerle birlikte apayrı nasıl Alyssum (turpgillerden- Brassicaceae-)
bir dünyaları vardır. Bu sebepten toprağa ‘cansız’ türlerince sadece Tiber nehri kıyısındaki Kaynaklar:
demek yerinde olmayacaktır. serpantin (demir bakımından zengin bir bazaltik • Bressan, D. 2016. Plants Can Reveal Much About
kaya) yüzeyinde bulunabildiğini açıklamıştır. Underlying Geology. (https://www.forbes.com/sites/
Toprağın oluşumunda en büyük etkenlerden biri Bu ve buna benzer araştırmalar bitkilerin birer davidbressan/2016/11/25/plants-can-reveal-much-
de yine bitkilerdir. Anakayayı kimyasal ve fiziksel Jeolog olabileceğini göstermektedir. about-underlying-geology/#2857cb734652).
çözünme ile toprağa dönüştürmede -insanın • Cesalpino, A., 1583, De Plantis. Libri xiv, Florens. (Kitaba
zaman kavramına göre- uzun bir süreçle olsa da Geçmiş zamanda bu konuda daha da ileri çevrimiçi erişilebilmek için; https://archive.org/details/
bitkiler büyük rol oynar. Ufak bir kayayı düşünün; düzeyde bazı araştırmaların gerçekleştirildiği deplantislibrixv00cesa/page/n3)
çevresel etmenler ile (rüzgâr, yağmur vs.) kaya Botanik literatürüne kaydedilmiştir. Bunlardan en • Efe, R. 2010. Biyocoğrafya. Mkm Yayıncılık, 2. Baskı. Bursa.
üzerinde ilk bitki grupları için uygun bir ortam ilginç olanı filodendron (Philodendron) bitkisinin • Tompkins, P., Bird, C. 1983. The Secret Life of Plants
hazırlamış olur; çiçeksiz -tohumsuz- bitkiler için. koşullandırıldığı çalışmadır. Kazakistan’ın eski (Bitkilerin Gizli Yaşamı). Sungur Yayınları. Araştırma-5.
Özellikle karayosunu ile kaplı kayaların (ev sahibi başkenti Almatı’daki devlet üniversitesinde İstanbul. (Çeviri: Sulhi Dölek).
kayalar) ilk ‘kiracılar’ıdır bu bitkiler. Karayosunları bilim insanları, bir filodendronu yanına taş • Türe, C., ve ark. 2009. Ekoloji. Anadolu Üniversitesi Yayını,
(ve/veya diğer tohumsuz bitkiler) yerini tek parçası konduğunda tanıyabilecek şekilde No:1964, Açıköğretim Fakültesi Yayını, No:1044. Eskişehir.
yıllık çiçekli bitkilere devreder. Onlar da iki yıllık koşullandırmışlardır. Bunu yapmak için Pavlov’un • http://bilimya.com/bitkiler-jeolojik-arastirmalarda-
bitkilere devreder. Daha sonra çok yıllık bitkiler köpekler üzerinde geliştirdiği sistemi kullanarak kullanilabilir-mi.html
son kiracılar olur. Her bir kiracı ölür ve bir sonraki söz konusu bitki üzerinde denemişlerdir. Bitkiye
kiracıya uygun ortamı oluştururlar. Neticede ufak alıcılar yerleştirerek tepkileri bilgisayar ile
kaya (fiziksel ve kimyasal olarak) parçalanıp, takip edilmiş ve mineral cevheri
ufalanıp toprağa dönüşür. Bu örnekteki doğa taş her yakına getirilişinde bir
senaryosu Ekoloji’de ‘süksesyon’ (sıralı değişim) elektrik şoku verilerek bitki
olarak adlandırılır. ‘cezalandırılmış’tır.

Görüldüğü üzere toprağı işgal etmede ve hatta Sonuçta bitki mineral taşın her
oluşumunda en etkili canlı grubu bitkilerdir. Bu getirilişinde koşullu refleks göstererek tepkisini
sebeple Jeoloji bilimi araştırmalarında bitkilerden ortaya koymuştur. Öyle ki bitkinin, mineral
de faydalanılır. Bitkiler, üzerinde (ve içinde) cevherini, benzer biçimde olan ama hiç mineral
yaşadığı toprak hakkında birçok veri sağlayabilir. içermeyen başka taşlardan ayırt edebildiği
Botanikçiler toprağa bakıp bitkileri keşfettiği keşfedilmiştir. Bu keşif sayesinde bitkilerin
gibi, Jeologlar da bazen sadece bitkilere bakarak jeolojik araştırmalara yardımcı olabileceği
araştırmalarda bulunabilirler. Bu konu (bitkiler kanıtlanmıştır.