Page 4 - BİOMEDYA SAYI 12

04 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ Ocak - Şubat 2018 www.biomedya.com

RENK TANIMLAMA BECERISI

BIYOLOJIK MI, YOKSA KÜLTÜREL

MI: GÖKYÜZÜNÜN RENGI NE?

halkı, her renge ne diyeceği konusunda renklidir” diyor Gibson. Bir insan avcı-
anlaşmakta zor zamanlar geçirdi. toplayıcı bir toplumda ya da sanayileşmiş
Ancak tüm renkler eşit değildi. Siyah, bir toplumda yaşıyor olsa da, açıklanmaya
beyaz ve kırmızı renk geldiğinde, Tsimane ihtiyaç duyulan nesneler sıcak renklidir,
halkı bu renkleri tanımlamada yabancı bu nedenle diller bu renkler için daha fazla
muadilleri kadar iyiydiler. (Afrika’da Hadza kelime geliştirir. “Renkleri dışında aynı olan
avcı-toplayıcıları ile 2015 yılında yapılan iki şeye sahip olduğumuzda, bir renk için bir
araştırmada da benzer bir sonuç ortaya kelimemiz oluyor” diyor ve ekliyor: “Evet,
çıkmıştı.) “Siyah” ve “beyaz” kelimeleri gökyüzü mavi, ancak iki gökyüzü yok.”
evrensel kavramlar olan “açık” ve “karanlık” “Diller arasındaki renk tanımlamaları farklı
kelimelerinden türetilme eğilimindedir değil, çünkü insanlar farklı şeyler görüyor”
ve “kırmızı” kan rengi olduğu için kolayca diye açıklıyor Gibson. Renk sözcükleri
tanımlanabilir. Maryland Bethesda’daki kültürler arasında farklılık gösterir, çünkü
Ulusal Sağlık Enstitülsu’nde görevli bir bu kültürler dil için farklı şeylere gereksinim
Gelişmiş dünyadaki herhangi bir çocuğa sinirbilimci ve çalışma lideri olan Bevil duyarlar. “Avcı-toplayıcılarla aynı renkleri
gökyüzünün rengini sorarsan, aynı cevabı Conway, “Bu, dillerin renklerle iletişim görüyoruz” diyor, “fakat onlar bu renkleri
alırsın. Fakat Amazon’dan bir avcı- kurma biçiminin tek evrensel ilkesi olabilir” etiketlemek zorunda değil.”
toplayıcıya sorarsan, “mavi” kelimesini diyor. “Sanayileşmiş kültürlerdeki insanların
duymak biraz zaman alabilir. Renk renk konusunda daha gelişmiş bir dile
tanımlama yeteneğinin, birçok bilim insanın Dahası, çalışmadaki üç dil de, sarı ve sahip olmalarının bir başka nedeni ise
düşündüğünün aksine, biyolojimizde kök turuncu gibi “sıcak” renkleri tanımlamada seçim yapabilme yeteneğiyle ilgilidir” diyor,
salmayan bir nitelikte olduğunu ortaya daha başarılıydı. Ancak mavi ve yeşil Birleşik Krallık’ta Essex Üniversitesi’nden
Amazon yerlilerinden koyan yeni bir çalışmanın sonucudur bu. Ve gibi “soğuk” renkleri tanımlamada daha bir bilişsel psikolog olan ve Namibya
bu, dil gelişiminin dünyamızı gerçekte nasıl
başarısızdılar. Az gelişmiş renk kelimeleriyle
ve Papua Yeni Gine yerli halkının renk
Tsimanelerden bir kadın, gördüğümüzden çok, kültürümüzde kök bile Tsimane halkı, sıcak renkleri kelime haznesi üzerinde çalışan Debi
bilişsel bilimcilere, salmış olabileceği anlamına geliyor. tanımlamada soğuk renklere oranla daha Roberson. “Ürettiğimiz ortamda yaşıyoruz,
başarılıydı. Çalışma aynı ilkenin İngilizce ve
giysilerimizin veya başka bir şeyin rengini
Çalışmayı yapmak için, Cambridge’deki
kendi dillerinde renkleri Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde İspanyolca’da geçerli olduğunu gösterdi. seçebiliyoruz” diyor. “Eğer doğal bir çevrede
nasıl tanımladıklarını bilişselbilimci olan Edward Gibson, Bu, kültürler arası kesişen renk terimlerinin, yaşıyorsanız, renk üzerinde herhangi bir
Amazon Nehrine bir araba aküsüyle
bir başka özelliği olarak görünüyor.
kontrolünüz kesinlikle yoktur.”
anlatıyor. Bazı avcı- çalışan ışık kutusu ve 80 standart renk
toplayıcılar, renkleri çoğu parçası götürdü. Güney Amerika’nın Nedenini öğrenmek için Gibson ve Conway, Kaynak: Bilim ve Gelecek
Microsoft tarafından toplanan 20.000
ormanlarında yaşayan ve yakın çevredeki
Çeviren: Semih Suçağlar
insanın yaptığı şekilde diğer gruplardan ayrı olarak kendi dillerini fotoğraf içeren bir veri setini de inceledi. Yeditepe Üniv. Bilişsel Bilimleri YL
tanımlamıyor. Nedeni ne geliştiren bir avcı toplayıcı grubu olan Bu görüntülerde, serin renkli piksellerin
Tsimane halkıyla bağlantı kurmak istedi.
fotoğrafın arka planını (ağaçlar, gökyüzü
olabilir? Tsimane halkı, renkler için, Amerikan vb.) kaydetme olasılığı ve sıcak renkli Kaynak: http://www.sciencemag.org/
news/2017/09/sky-really-blue-some-hunter-
İngilizcesi ve Bolivya İspanyolcası piksellerin yiyecek veya giyecek gibi gatherers-don-t-describe-colors-same-way-most-
konuşanlardan daha az kelimeye sahiptir. “davranışsal olarak uygun” bir nesneyi people-do
Çalışma ekibinin Ulusal Bilimler Akademisi temsil etme olasılığı daha yüksektir.
Tutanakları’na sunduğuna göre; Tsimane “Konuşmak istediğimiz nesneler sıcak
DIL YUVARLAMAK GENETIKLE MI ILGILI?

Ağızda dili yuvarlamanın genetikle ilgili deneye deneye bunu başardığımı gördüm. özelliklerin başka gen varyantlarıyla da etmiş, ama bu anlayış yayılmaya devam
olduğu sanılıyordu. Ama bu özelliğin Bu duruma şaşırdım; zira genetikle ilgili ilgili olduğu biliniyor. Dil yuvarlamayla etmişti. Dil yuvarlamanın önemli bir beceri
açıklamasının bu kadar basit olmadığı olsaydı, öğrenilebilir bir şey olmaması ilgili gen varyantı dominant bir gendir. olmadığı doğru. Aslında bu önemsizlik onu
anlaşılıyor. gerekiyordu. Ama bu açıklamaya biyoloji Ebeveynlerden biri yuvarlayabiliyorsa genetik araştırmalar bakımından ilginç bir
Aynanın karşısına geçip ağzınızı kitaplarında bugün bile rastlamak çocuk da dil yuvarlayabiliyor demektir. konu haline getiriyor.
hafifçe açıp dilinizi yanlardan kıvırarak mümkün. İki ebeveyn de yuvarlayamıyorsa Delawere Üniversitesi'nde yapılan bir
yuvarlamaya çalıştığınızda bunu 1940'ların önde gelen genetikçilerinden çocuk da yuvarlayamaz. İkizler aynı araştırmada dil yuvarlayamayan 33
başarabiliyorsanız nüfusun yüzde 65 Alfred Sturtevant dil yuvarlamanın genlere sahip olduğu halde, 1950'lerde öğrenciden her gün bunu denemeleri
ila 81'lik kısmına giriyorsunuz demektir. Mendelyan bir özellik olduğunu, yani yapılan araştırmalarda bazı ikizlerden istenmiş, her ay bir kişi bunu yapmayı
Bunu yapabilenlerin çoğu kadın. anne ve babadan geçen karma bir özellik birinin dil yuvarlayabilirken diğerinin başarmıştı. Bu araştırma da, az sayıda
Dili yuvarlamanın genetikle ilgili olmadığını, yalnızca birinden alınan bir yuvarlayamadığı görüldü. insanda gerçekleşse de pratik yapa yapa
olduğu, bu gene sahip olmayanların genle ilgili olduğunu söylemişti. Bu araştırmaları gören Sturtevant dil yuvarlamayı öğrenmenin mümkün
dil yuvarlayamadığı söyleniyordu. Okul Göz rengi, ten rengi ve çillerin bu şekilde 1965'te yazdığı kitabında dil yuvarlamanın olduğunu gösteriyor.
döneminde dilimi yuvarlayamıyorken, geçtiği sanılıyordu. Ama bugün bu Mendelyan kuralla ilgili olmadığını kabul BBC Türkçe