Page 8 - BİOMEDYA SAYI 13

08 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ Mart - Nisan 2018 www.biomedya.com

YAŞLANMAMAK MÜMKÜN MÜ?
YAŞLANMAMAK MÜMKÜN MÜ?
Dr. Oktay I. Kaplan

Dr. Oktay I. KAPLAN | Furkan M. TORUN

önderliğindeki bilim insanları, evrimsel sıvıları içmesine sebep olan ‘uzun yaşama
olarak korunmuş insülin benzeri büyüme isteği’ insülin/IGF1 aktivitesinde yapılan
faktörü 1 (IGF-1)’i kodlayan daf-2 isimli çeşitli müdahalaler ile karşılanabilir mi?
genin mutantını oluşturduklarında bu mutant Doğum ile başlayıp gelişimle devam eden bir
canlının diğer emsallerine göre 2 kat fazla sürecin parçası olan yaşlanma kaçınılmazdır
yaşadığını buldular. Bu gelişmelere rağmen fakat bazı insanlarda veya hastalıklarda
zihinlerdeki en büyük soru işareti ise küçük (progeria gibi) yaşlanma hızlı devam
bir solucanda yaşam süresini uzatan bir
faktörün, daha karmaşık (gelişmiş) hayvanlar ederken bazı insanlarda ise yaşlanma daha
üzerinde etki göstermesinin beklenmemesi yavaş devam edebilmekte. Bu bağlamda
olmuştur. Bununla birlikte, insülin/IGF1 yaşlanmada hem genetik hem de çevresel
benzeri sinyalizasyonlar ve yaşam süresi faktörlerin rol oynadığını söyleyebiliriz ve
YAŞLANMAMAK MÜMKÜN MÜ? üzerindeki etkileri, bir çok organizmadan bununla ilgili olarak canlılarda yaşlanmayla
memelilere kadar evrimsel olarak korunmuş ortaya çıkan dokuz farklı biyolojik belirti
Dr. Oktay I. Kaplan
olduğu bilindiği için bilim insanları insülin/ bulunmaktadır. Yazımızı Carlos López-Otín ve
IGF1’in etkisini diğer canlılarda da test etmek arkadaşlarının 2013'te yazdığı dokuz belirtiyi
istediler. Tıpkı C. elegans’da olduğu gibi (28)
Lucas CRANACH 'Der Jungbrunnen', 1546. Gemäldegalerie/Berlin listeleyerek sonlandıralım . Ek olarak
Lucas CRANACH 'Der Jungbrunnen', 1546. Gemäldegalerie/Berlin daha karmaşık bir canlı olan Drosophlia’da yaşlanmayı, sadece telomer kısaltmasını
'Gençlik Çeşmesi' isimli eserde yaşlanmayı engellediği düşünülen “özel suyun” bulunduğu çeşmedeki
'Gençlik Çeşmesi' isimli eserde yaşlanmayı engellediği düşünülen “özel suyun” da (bir tür meyve sineği) insülin/IGF1 ‘in engelleyerek durduramayacağınızı belirtmiş
insanların hareketleri tasvir edilmiştir.
bulunduğu çeşmedeki insanların hareketleri tasvir edilmiştir. uyarılmasını inhibe etmenin ömrü uzattığı olalım çünkü telomer kısalmasını kontrol
gözlendi. Daha da ilginç olan bulgu ise altına alsanız dahi genomik düzensizlik gibi
Ab-ı hayat, bengi su, dirilik suyu, gençlik çeşmesi, ölümsüzlük otu, hayat çeşmesi
memelilerde yapılan çalışmalarda IGF1
400 yıl olduğunu düşünürsek insanlar
Ab-ı hayat, bengi su, dirilik suyu, gençlik
(26)
gibi kavramlar yıllar boyu süregelen da 400 yıl yaşayabilirler mi? 969 yıl yaşadığı seviyelerini düşüren bir mutasyona sahip aşağıda sıralayacağımız bir çok yaşlanma
çeşmesi, ölümsüzlük otu, hayat çeşmesi gibi uzun yaşama isteğinin ürünleridir. Terimler
küçük köpeklerin, büyük köpeklere göre daha
rivayet edilen Methuselah’ın dışında dünyanın
kavramlar yıllar boyu süregelen uzun yaşama
değişmesine rağmen insanlık tarih boyunca ölümsüzlük fikrini zihinlerinde tutmuş belirtisi siz istemesiniz de devam edecektir.
ve "uzun yaşamın (lifespan)" sırlarını aramıştır. uzun yaşadığı bulunmuştur. Bu çalışmalar bize Carlos López-Otín ve arkadaşlarının 2013'te
isteğinin ürünleridir. Terimler değişmesine
en uzun yaşayan kişisi olarak kayıtlara
rağmen insanlık , tarih boyunca ölümsüzlük geçen Fransız Jeanne Calment, 1997 yılında yaşlanmanın sırrının genlerle ilişkili olduğunu yazdığı yaşlanmanın dokuz belirtisi:
Bu konudaki en popül
. İnsanın
fikrini zihinlerinde tutmuş ve "uzun yaşamın 122 yaşında vefat etmiştir (23, 24)er anlatılardan ve yaşlanmanın evrimsel olarak ne kadar
birisi, İspanyol kaşif Juan Ponce de korunduğunu kanıtlamaktadır.
(lifespan)" sırlarını aramıştır. yaşayabileceği maksimum yaşam süresi [5] 1) Genomik Düzensizlikler Artar
konusunda tartışmalar devam ederken bilim 2) Telomer Yıpranması Meydana Gelir
León’ın 16. yüzyılda Florida’da “gençlik
düşüren bir mutasyona sahip küçük köpeklerin, büyük köpeklere göre daha uzun
Bu konudaki en popüler anlatılardan birisi, insanları son 30 yıldaki yaşam sürelerini analiz Cynthia Kenyon'un 2010 yılında Nature 3) Epigenetik Değişiklikler Olur
çeşmesini” (Fountain of Youth)
İspanyol kaşif Juan Ponce de León’ın 16. ederek insanoğlunun bir nefes daha alabilmek yaşadığı bulunmuştur. Bu çalışmalar bize yaşlanmanın sırrının genlerle ilişkili
aramaya çıkma hikayesidir. Rivayete dergisinde yayınladığı 'Yaşlanmanın Genetiği'
4) Prote(o)staz Aktivitesi Azalır
yüzyılda Florida’da “gençlik çeşmesini” adına hayatta kalacağı azami süreyi 115 yıl olduğunu ve yaşlanmanın evrimsel olarak ne kadar korunduğunu kanıtlamaktadır.
göre yerli Amerikalılar, Juan Ponce de adlı çalışmasında da bahsedildiği gibi çoğu
5) Mitokondrinin Fonksiyon Bozukluğu
[5]
(Fountain of Youth) aramaya çıkma olarak belirlediler . İnsanın yaşayabileceği sinyal yollarının ve transkripsiyon faktörünün 6) Kök Hücre Sayısı Azalır
(1)
León’a içildiğinde herhangi birisini

hikayesidir. Rivayete göre yerli Amerikalılar, maksimum yaşam süresi konusunda kısaca 7) Hücrelerin Emekliye (Senasense) Ayrılması
gençleştiren bir gençlik çeşmesinden sadece solucan, sinek gibi küçük ve ömrü kısa
Juan Ponce de León’a içildiğinde herhangi
merak uyandırmaya çalıştıktan sonra
Lucas CRANACH 'Der Jungbrunnen', 1546. Gemäldegalerie/Berlin olan olan canlılarda değil gelişmiş canlılardan 8) Besinlerin Algılanması Farklılaşır
bahsederler ve hatta bir çok efsane
'Gençlik Çeşmesi' isimli eserde yaşlanm bugunkü yazımızda yaşlanmanın biyolojik 9) Hücreler Arası Haberleşme Değişir
birisini gençleştiren bir gençlik çeşmesinden ayı engellediği düşünülen “özel suyun”
İspanyol kâşif Juan Ponce de León’un
bahsederler ve hatta bir çok efsane İspanyol
perde arkasını konuşacağız.
bulunduğu çeşmedeki insanların hareketleri tasvir edilmiştir. Cynthia Kenyon'un 2010 yılında Nature
bu suyu Florida yakınlarında bulduğunu
İspanyol kaşif Juan Ponce de León'un
kâşif Juan Ponce de León’un bu suyu Florida dergisinde yayınladığı 'Yaşlanmanın Genetiği'
söyler. Bu ‘keşfin’ olduğu dönemlerde
Kaynaklar
efsanelere göre bulduğu düşünülen gençlik Yaşlanmanın sırlarını arayan bilim insanları her adlı çalışmasında da bahsedildiği gibi çoğu
Ab-ı hayat, bengi su, dirilik suyu, gençlik çeşmesi, ölümsüzlük otu, hayat çeşmesi
yakınlarında bulduğunu söyler. Bu ‘keşfin’
1. https://www.livescience.com/59645-no-limit-to-human-
yani 16. ve 17. yüzyıllarda İngilizlerin
gibi kavramlar yıllar boyu süregelen uzun yaşama isteğinin ürünleridir. Terimler sinyal yollarının ve transkripsiyon faktörünün
çeşmesinin tasviri
olduğu dönemlerde yani 16. ve 17. yüzyıllarda
zaman olduğu gibi gözlemlerle yola çıkmıştır.
life-span.html
ortalama yaşam süresi 40 iken
değişmesine rağmen insanlık tarih boyunca ölümsüzlük fikrini zihinlerinde tutmuş sadece solucan, sinek gibi küçük ve ömrü
2. https://www.quora.com/Why-do-smaller-mammals-have-a-
Aslında Juan Ponce de León da çok uzaklara
İngilizlerin ortalama yaşam süresi 40 iken
1850’lerde bu sayı 45’lere çıkar. 1850’lerden sonra ise ortalama yaşam süresi shorter-lifespan-than-larger-mammals
ve "uzun yaşamın (lifespan)" sırlarını aramıştır.
gitmeden bulunduğu çevreyi gözlemleseydi
1850’lerde bu sayı 45’lere çıkar.
45'lerden 80'lere düzenli bir şekilde çıkmıştır (25). kısa olan olan canlılarda değil gelişmiş
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2887095/
belki de küçük memeli canlıların büyük
Bu konudaki en popüler anlatılardan canlılardan olan memelilerde de yaşam
4. http://www.genetics.org/content/genetics/118/1/75.full.pdf
memeli canlılardan daha kısa yaşadığını o da
birisi, İspanyol kaşif Juan Ponce de süresiyle ilişkili olduğu ortaya
5. http://www.nature.com/articles/366461a0
(2)
rapor edebilirdi . Peki neden küçük memeli
León’ın 16. yüzyılda Florida’da “gençlik koyulmuştur. (6) 6. https://www.nature.com/articles/nature08980
çeşmesini” (Fountain of Youth) olan memelilerde de yaşam süresiyle ilişkili 7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2877750/
canlılar büyük memeli canlılara göre daha kısa
aramaya çıkma hikayesidir. Rivayete olduğu ortaya koyulmuştur. (6) 8. https://doi.org/10.1016/j.mad.2005.03.014
yaşam sürerler?
Ayrıca diyet ve insülin / IGF1 yolu arasındaki bağlantıya değinen bir başka
9. https://ghr.nlm.nih.gov/condition/werner-syndrome
göre yerli Amerikalılar, Juan Ponce de Ayrıca diyet ve insülin / IGF1 yolu arasındaki 10. https://ghr.nlm.nih.gov/condition/bloom-syndrome
araştırmada ise şeker alımı ile bir başka gen olan daf-16 / FOXO arasındaki
León’a içildiğinde herhangi birisini bağlantıya değinen bir başka araştırmada 11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3707109/
Kalori sınırlamasının (caloric restriction)
negatif korelasyon(ilişki) bulunmuştur. Bu bulgular, düşük şeker içeren diyetin
gençleştiren bir gençlik çeşmesinden ise şeker alımı ile bir başka gen olan daf-16 12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4194088/
yaşlanmayı geciktirdiği uzun zamandır bilinse
yüksek seviyeli organizmalarda olumlu etkilere sebep olma ihtimalini artırmıştır.
bahsederler ve hatta bir çok efsane / FOXO arasındaki negatif korelasyon(ilişki) 13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3494070/
de genlerin, sınırlı olan yaşam ömrünün
Daf-16 'ya kısaca değinmek gerekirse, FOXO isimli transkripsiyon faktörü ailesine
İspanyol kâşif Juan Ponce de León’un bulunmuştur. Bu bulgular, düşük şeker içeren 14. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/
belirlenmesinde nasıl bir rol oynadığı tıp
laureates/2009/press.html
İspanyol kaşif Juan Ponce de León'un bu suyu Florida yakınlarında bulduğunu mensup olan bu gen; uzun ömürlü olma, ısı şokunda hayatta kalma gibi
1850’lerden sonra ise ortalama yaşam süresi dünyasında çok uzun süre anlaşılamamıştı. diyetin yüksek seviyeli organizmalarda olumlu 15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3063335/
efsanelere göre bulduğu düşünülen gençlik söyler. Bu ‘keşfin’ olduğu dönemlerde durumlardan ve yaşamımız için gerekli olan oksijenin bazı metabolik işlemler
45'lerden 80'lere düzenli bir şekilde çıkmıştır Yaşlanmanın deneysel olarak test edilmesine etkilere sebep olma ihtimalini artırmıştır. 16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3509237/
17. https://www.nature.com/articles/nm.4001rine zarar vermesi
çeşmesinin tasviri yani 16. ve 17. yüzyıllarda İngilizlerin sonrası oluşan ara ürünlerin hücrenin çeşitli temel bileşenle
dair yapılan çalışmalar ise sadece “diyet
(25) . ortalama yaşam süresi 40 iken Daf-16 'ya kısaca değinmek gerekirse, FOXO
olarak tanımlanan oksidatif strese
18. 18)https://news.harvard.edu/gazette/story/2017/03/harvard-
sınırlandırması” şeklinde olmuştu
.
Bu durum hemen akıllara şu soruyu
(3,8 )
1850’lerde bu sayı 45’lere çıkar. 1850’lerden sonra ise ortalama yaşam süresi isimli transkripsiyon faktörü ailesine mensup karşı verilecek cevaplar için gerekli genlerin
scientists-pinpoint-critical-step-in-dna-repair-cellular-aging/
aktive edilmesinden sorumludur. Evrimsel olarak korunan bu gen, C. elegans türü
getirmekte: Acaba insanoğlu Juan Ponce
Tam bu noktada 1987 yılında David B.
45'lerden 80'lere düzenli bir şekilde çıkmıştır (25). olan bu gen; uzun ömürlü olma, ısı şokunda 19. REFERENCE ????
solucanda da olduğu gibi meyve
20. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5622920/mevcuttur.
de León’un aradığı “gençlik çeşmesini” mi Friedman ve Thomas E. Johnson; Kaliforniya hayatta kalma gibi durumlardan ve yaşamımız sineği, fareler ve biz insanlarda da
bulmuştu? Bu soruya en güzel cevap, yaşam Üniversitesi'nde yaptıkları bir çalışma için gerekli olan oksijenin bazı metabolik 21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5503416/
(5, 6) . Willcox ve arkadaşlarının 2008’de yaptığı çalışmada ise FOXO3A'daki bir
süresinin artmasının arkasındaki sırların ile C. elegans (iplik kurdu) türü solucanın işlemler sonrası oluşan ara ürünlerin hücrenin 22. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24862018
genetik varyasyonun insan ömrünü uzattığı bildirilmiştir (28).
keşfedilmesidir. Son yüzyıldaki bilimsel ömrünü uzatmayı bir genin fonksiyonunu çeşitli temel bileşenlerine zarar vermesi 23. http://www.newadvent.org/cathen/10048b.htm
24. http://www.wikizero.info/index.
gelişmeler (antibiyotiklerin gelişmesi) bozarak başardılar. Üzerinde yoğunlaştıkları olarak tanımlanan oksidatif strese karşı Eub3JnL3dpa2kvSmVhbm5lX0NhbG1lbnQ
Peki asırlarca insanların kafasını kurcalayan, çeşitli (belki de ne olduklarını dâhi
bilmedikleri) sıvıları içmesine sebep olan ‘uzun yaşama isteği’ insülin/IGF1
ve hijyenin insan hayatına girmiş olması gene de yaptıkları çalışmanın bir sonucu verilecek cevaplar için gerekli genlerin aktive 25. https://visual.ons.gov.uk/how-has-life-expectancy-changed-
insanların ortalama yaşam süresini düzenli olarak İngilizcede "yaş" anlamına gelen age edilmesinden sorumludur. Evrimsel olarak over-time/
aktivitesinde yapılan çeşitli müdahalaler ile karşılanabilir mi?
bir şekilde artırmıştır. Ortalama yaşam süresi kelimesini kullanarak age-1 ismini verdiler. korunan bu gen, C. elegans türü solucanda 26. https://www.theguardian.com/environment/2016/
Doğum ile başlayıp gelişimle devam eden bir sürecin parçası olan yaşlanma
son 150 yılda 45’lerden 80’lere gelebildiğine C. elegans ile yapılan deneyde age-1’ın da olduğu gibi meyve sineği, fareler ve biz aug/11/400-year-old-greenland-shark-is-the-oldest-
vertebrate-animal
göre bundan 100 yıl sonraki ortalama yaşam fonksiyonel yokluğunda bu canlıların yaşam insanlarda da mevcuttur. (5, 6) . Willcox ve 27. Willcox BJ, Donlon TA, He Q, Chen R, Grove JS, Yano K, Masaki
kaçınılmazdır fakat bazı insanlarda veya hastalıklarda (progeria gibi) yaşlanma
süresinin 120-130 yıl olması da mümkün süresi ortalama olarak %65 artış göstermiştir. arkadaşlarının 2008’de yaptığı çalışmada ise KH, Willcox DC, Rodriguez B, Curb JD (2008) FOXO3A genotype
hızlı devam ederken bazı insanlarda ise yaşlanma daha yavaş devam
müdür acaba? Peki ya insanların yaşam süresi Bu çalışmada, ilk defa tek bir gende yapılan FOXO3A'daki bir genetik varyasyonun insan is strongly associated with human longevity. Proc. Natl Acad.
edebilmekte. Bu bağlamda yaşlanmada hem genetik hem de çevresel faktörlerin
Sci. USA105, 13987–13992
için bir sınır var mıdır? Örnek olarak Atlas mutasyonun yaşam süresini (ömrü) uzattığı ömrünü uzattığı bildirilmiştir . 28. López-Otín C, Blasco MA, Partridge L, Serrano M, Kroemer G. ,
(28)
rol oynadığını söyleyebiliriz ve bununla ilgili olarak canlılarda yaşlanmayla ortaya
Okyanusu'nun kuzeyinde yaşayan Grönland kanıtlanmıştır . Yıl 1993’ü gösterdiğinde Peki asırlarca insanların kafasını kurcalayan, The Hallmarks of Aging. Cell 153 1194-1217 (2013)
(4)
çıkan dokuz farklı biyolojik belirti bulunmaktadır. Yazımızı Carlos López-Otín ve
köpek balıklarının ortalama yaşam süresinin Kaliforniya Üniversitesi'nden Cynthia Kenyon çeşitli (belki de ne olduklarını dâhi bilmedikleri)
arkadaşlarının 2013 yazdığı dokuz belirtiyi listeleyerek sonlandıralım (28). Ek
olarak yaşlanmayı, sadece telomer kısaltmasını engelleyerek durduramayacağınızı
belirtmiş olalım çünkü telomer kısalmasını kontrol altına alsanız dahi genomik
düzensizlik gibi aşağıda sıralayacağımız bir çok yaşlanma belirtisi siz istemesiniz
de devam edecektir.
Carlos López-Otín ve arkadaşlarının 2013 yazdığı yaşlanmanın dokuz belirtisi:

1) Genomik Düzensizlikler Artar