Page 21 - BİOMEDYA SAYI 28

21
www.biomedya.com Eylül - Ekim 2020 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ

Yaklaşık 4,5 milyar yıl önce, Güneş’in diyoruz. İçinde bu şekilde bölümleri var? Her bir kopya öncekinin aynısı kromozom içeren bir hücre, bu haliyle
etrafında dönen Dünya şekillenmeye olmayan basit yapılı bakteri benzeri olması gerekmiyor mu? de bu organizmanın yaşaması için
başladı. Sıcaklığı azaldı, yüzeyler hücrelere ise prokaryot diyoruz. gereken bilgilere sahip olmuş oluyor.
oluştu, atmosfer ve okyanuslar belirdi. Bu bir araya geliş olaylarına ise Önceki derslerden neler kalmış Ancak bir şey eksik kalıyor. Canlıların
Bu ilk şekillenmenin üzerinden “endosimbiyoz” ismini veriyoruz. aklımızda biraz düşünelim. Canlılığın en önemli özelliğinin üreyebilmesi
milyonlarca yıl geçti ve 3,7 milyar en küçük biriminin hücre olduğunu olduğunu söylemiştik. İşte tek set
yıl önce ilk yaşam dünya üzerinde İnsan boyutu için sıra dışı görünen öğrenmişiz. Bu hücreler bir zarla kromozom olduğu zaman bu canlı
ortaya çıkmaya başladı (ya da bizim bu evrimsel olayların mikrobiyolojik çevrili; kiminin içinde organel denen üreyemiyor. Örneğin işçi ve dişi bal
bulduğumuz en erken fosil kayıtlar kanıtlarını ortaya Lynn Margulis yapılar var (Ökaryot hücre diyoruz.), arıları buna bir örnektir.
3,7 milyar yıl yaşında). İlk bulunan koymuştur. Endosimbiyotik teoriyi kimilerinin ise bu kadar sofistike
canlı fosilleri, bakteri benzeri ilk ortaya çıkardığı zamanlarda, bileşenleri yok (Onlara da prokaryot Üreyebilen birçok hücreli
hücresel yapılardı. Yani içinde bilgi akademinin özellikle de kendi içinde diyoruz). Her hücrenin içinde bir de bu organizmanın oluşması için mayoz
taşıyan moleküllerin bulunduğu, bir erkekler kulübü gibi davranan hücrenin tüm yaşam fonksiyonlarını sonucunda oluşan hücrelerdeki
hidrofobik bir zarla çevrili, protein çevreleri kolayca kabullenmemiştir. yerine getirmesini sağlayan, yapısını kromozom sayısının tekrar iki
ve hidrokarbonlardan oluşan, kendi Ancak Margulis’in ortaya koyduğu belirleyen bilgileri içeren uzun bir sete tamamlanması gerekir. Bu
kendini kopyalayıp çoğaltabilen gerek genetik kanıtlar gerekse molekülü var; DNA’sı var. Her canlı tamamlanma işlemi memelilerde (tabi
mikroskobik yapılar Dünya’da boy mikrobiyolojik kanıtlar bugün DNA’sını kopyalıyor ve sonraki nesili ki diğer omurgalılarda ve daha düşük
gösterdi. Dünya’da oluşan diğer bu teorinin gerçekliğini ortaya oluşturacak yavrulara aktarıyor. taksonlarda) tek set kromozom içeren
yapılardan en önemli farkı ise, kendi koymaktadır ve Margulis’in kendini ve yumurta hücresinin, tek set kromozom
kendisini çoğaltabilir olmasıydı. Biz tezini ısrarla kanıtlarla anlatmasıyla Bakteri ya da ökaryot, tek hücreli içeren sperm hücresi ile birleşmesi
buna bugün üreme diyoruz. artık bilim çevrelerinde de kabul canlıların çoğalmasının yani ve toplamda iki set kromozom
görmüştür ve ders kitaplarında yerini üremesinin temeli “bölünme”. elde etmekle oluyor. Bu sürece de
Bu mikroskobik, bakteri benzeri tek almıştır. Bölünme işi nasıl oluyor peki? Bu döllenme deniyor. Döllenmeden
hücreli yapılar; zamanla çok fazla hücre önce büyüyor, sonra DNA’sından sonrası da bu canlılar için önemli.
çoğalmaya ve çevredeki değişikliklere Hücreler sadece iç içe geçerek ortak bir kopya oluşturuyor. En sonda Döllenen yumurta uygun şartlarda
uyumlu bir şekilde çeşitlenmeye yaşamlar oluşturmak yoluyla bir da ortadan ikiye bölünüyor ve aynı (memelide rahimde, kuşlarda yumurta
başladılar. Her hücre kendi içinde araya gelmekle kalmamıştır. Bildiğimiz DNA’dan biri bir hücreye diğeri diğer içinde vb.) bölünebilmeli ve hücreler
metabolizmaya sahipti ve ayrı ayrı diğer bir araya geliş olayı çok hücreye gidiyor. Bu bölünmeye mitoz besin kaynaklarına ulaşabilmeli.
üreyebiliyorlardı. Daha sonra çevresel hücreli canlıların ortaya çıkmasıdır. bölünme diyoruz. Bölünmeden önceki Böylece hücre sayısı artacak,
koşullar değiştikçe bu hücreler Farklı görevleri olan aynı genetik tek hücre ve bölündükten sonraki iki gereken hücreler gerekli şekillerde
çeşitli şekillerde bir araya gelmeye materyale sahip hücrelerin bir araya hücre aynı genetik malzemeye sahip farklılaşacak. Kol, bacak, göz gibi
ve hayatlarını birlikte sürdürmeye gelmesi ve yaşamlarını bu şekilde oluyor. İşin ilginç bir noktası ise; bu organlar oluşacak. Tabi bu gelişim
başladılar. sürdürmelerine, çok hücreli organizma üreme eyleminin, “yaşlanarak ölüm” evresinin sonunda, yavru çok hücreli
diyoruz. Pek çok farklı görevi durumunu ortadan kaldırması. Bir organizma yumurtadan civciv olarak
Bu; bir araya gelişlerden ilki birbiri üstlenmiş pek çok farklı hücre grupları hücre varsa bölünmeden sonra iki çıkacak ya da annesinden bebek
içinde yaşayabilen farklı bakterilerdi. var. Örneğin insan birçok hücreli hücre oluyor ancak yaşlanarak ölen olarak doğacak. Bundan sonrasında
Mesela oksijeni kullanabilen küçük bir organizma; bir kısım hücresi görmek, babaanne hücre olmuyor. Zaten bir da iş bitmiyor. Bu bebek ya da civciv
bakteri, oksijeni kullanamayan daha bir kısım hücresi düşünmek, bir kısım babaanne hücre de olmuyor. büyümeli ve üreme yaşına erişmeli ki,
büyük bir bakteri içinde yaşamaya hücresi üremekten sorumlu. Çok canlının önemli özelliği olan çoğalma
başladı. Belki de büyük bakteri, küçük hücreli organizmaların nasıl evrildiği Çok hücreli canlılarda ise bu fonksiyonunu yerine getirebilsin. Anne
bakteriyi yemeye çalışmıştı; kim bilir. henüz netlik kazanmış değil. Simbiyoz, bölünme ve çoğalma işlemi biraz sütünü emecek ve büyüyecek, katı
Bu küçük oksijeni kullanan bakteri kolonileşme, hücreleşme, virüsler, daha karmaşık. Çok hücreli canlıların gıdayı tüketmeyi öğrenecek, okula
bugün artık hemen her hücrede predasyon gibi farklı yaklaşımlar üremeden sorumlu hücreleri önce başlayacak, topluma adapte olacak,
bulunan mitokondri organelidir. içeren teoriler mevcut. mitoz gibi DNA kopyalanarak ikiye toplumda çiftleşebileceği bir başka
Diğer bir araya gelen iki hücre ise, bölünüyor. Sonra bu iki hücredeki çok hücreli organizma bulacak, kendi
ışığı kullanıp fotosentez yapabilen Evrimsel olarak net bir şekilde DNA kopyalanmadan tekrar ikiye yavrularını üretmek için bu partnerle
küçük bakteri ve bu küçük bakteriyi canlılığın en küçük biriminin hücre bölünüyor. Böylece normalde her çoğalacak, yeni yavrular ortaya
yutan başka bir büyük bakteridir. Bu olduğunu görebiliyoruz. Temel bilgi hücrede anne ve babadan gelen çıkacak. Bu süreç devam ederken,
fotosentez yapabilen küçük bakteri taşıyan kısmın ise DNA olduğunu iki set kromozom bulunurken, artık üremiş olan kendi ebeveyni
bugün tüm fotosentez yapan yeşil biliyoruz. Canlılık, kendini üretme bu hücrelerde sadece anne ya ölecek. Tek hücrelilerde olmayan
bitkilerin içinde yaşamaktadır. Bu bir ve kopyalama sırasında bilgi taşıyan da babadan gelen kromozomun bu ölme olayı çok hücrelilerde
araya gelen iki çeşit hücre o günden DNA’sını kopyalıyor ve yavru hücrelere bulunduğu tek set kromozom oluyor. gerçekleşecek.
beri ortak bir şekilde yaşamaktalar aktarıyor. Böylece aynı bilgiyi taşıyan Bu bölünme sürecinin hepsine mayoz
ve artık birbirinden ayrılamayacak aynı tür canlılar ortaya çıkıyor. deniyor. Kaynak: https://www.bilimma.com/
bir yaşam birliği oluşturup, tek bir Hayat bu şekilde akıp gidiyor. Yalnız biyolojik-cinsiyetin-tarihi-1/ Elçin Ekşi
organizmaya dönüşmüş durumdalar. burada bir soru var; canlılık kendini Peki, tek set kromozomu olan bir
İçinde mitokondri, kloropklast gibi ve DNA’sını bu şekilde kopyalıyorsa, hücre nasıl çok hücreli organizmayı
organel barındıran hücrelere ökaryot bugün bu kadar fazla çeşitli canlı nasıl oluşturacak? Aslında tek set