Page 4 - BİOMEDYA SAYI 31

04 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ Mart - Nisan 2021 www.biomedya.com

SAÇLAR ÖLÜMÜN MEVSİMSELLİĞİ HAKKINDA

ÖNEMLİ BİLGİLER VERİYOR insanları saç ya da kemik örneğindeki telini sıraladı ve dikkatli bir şekilde
izotopları belirlemek ve ölçmek için
saç tutamını her biri 5 milimetre
kütle spektrometresi gibi aletler uzunluğunda 32 bölüme ayırdı.
kullanabiliyor. Arkeologlar, insan Saçtaki keratinde bulunan hidrojen
kalıntılarındaki izotopları birey ile izotoplarının değişken seviyelerinin,
yaşadığı çevre arasındaki bağlantının San Francisco’nun mevsimsel
saklı olduğu önbellekler olarak tempolarıyla tam olarak eşlemesini
görüyorlar. umdular. Ve aslında kızın buklesindeki
dalgalar kimyasal tepeleri ve
Saç, arkeolojide işe yarar bir izotop çukurlarıyla hidrojen izotopu modeline
kaynağı olabilir. Kemikler ve dişlerde oldukça uyuyordu. Analiz, tarihi kayıtla
de izotoplar vardır ancak bireyin 20’li eşleşti: Edith Howard Cook’un yaşadığı
yaşları itibariyle gelişmeyi durdururlar. son mevsim sonbahardı.
Saç için ise durum öyle değil. Saç
kökleri her milimetresinde çevresel Sadece çevresel bir modeli ve Edith’in
karbon, nitrojen ve hidrojen ile birlikte saç analizini kullanan Eerkens, kızın
keratin proteinleri toplar. Eerkens; San Francisco Bay Area’da yaşadığı
“Saç, muazzam bir kayıt aracıdır, çünkü ve sonbaharda öldüğü sonucuna
çok hızlı uzar. Bu kadar muntazam bir vardı. Halcrow bu bilimsel çalışmanın
kayıt sayesinde bir insanın yaşamını fevkalade, gerçekten sağlam ve güçlü
öğrenebiliriz” diye ekliyor. olduğunu düşünüyor.
İşin sorunlu kısmı şu ki, birçok defin
işleminde saç, kemik kadar dayanıklı Aberdeen Üniversitesi’nden arkeolog
Yeni bir çalışma, bir tutam saç kullanarak kalamıyor. Yeni Zelanda Otago Kate Britton “Bu gerçekten oldukça
ölen bir kişinin ölümünün zamanlamasını Üniversitesi’nde biyoarkeolog ve bebek güzel bir olay araştırması,” diyor
ile çocuk kalıntıları konusunda Uzman ancak hem kendisi hem de Halcrow
deşifre etmenin yöntemini gösteriyor. Siân Halcrow “Bu saçı bulmuş olmamız metodun sadece çok iyi korunmuş
oldukça ama oldukça nadir bir durum” saç ile sınırlı olmasına dikkat çekiyor.
diyor. “Sıcak ve nemli şartlar biraz talihsizlik
Edith Howard Cook’un kızılımsı daha net bir antropolojik tarih getirebilir” diye devam ediyor Britton.
saçının her bir dalgası bize bir hikaye belgelenmesine katkı sağlayabilir. Bazı Edith’in hava geçirmez metal kutusu,
anlatıyor. Bir tutamı, fevkalade nemli kümeler, antik salgın hastalıkları ya da onun derisini mumyalamıştı ve saçını Yine de saç; bazı sulak, dondurucu,
San Francisco yazının kaydını tutuyor; mevsimsel zararın unutulmuş tarihini yeraltında 140 yıldan fazla süre kurak ya da tuzlu şartlarda da
boyunca çürümekten korudu. Tecrübeli korunabilir. Hem Britton hem Halcrow
bir diğeri ise kurak aralık ayını dahi gün yüzüne çıkarabilir.
izotop analisti Eerkens, 2016’da Edith’in Eerkens’in yönteminin mumya
anımsatıyor olabilir. Ancak tamamına Eerkens’in notlarına göre ölümle
bakacak olursak saç telleri, 2 yaşındaki birlikte insanların ölümün üstesinden iki buklesini koparmak için izin aldı. kalıntılarıyla tüm dünyadan unutulmuş
Edith’in hayatını kaybettiği 1876 gelmesine olanak sağlayan ritüeller O ve takımı ilk olarak saçtaki salgın hastalıkları ortaya çıkabileceğini
sezonunu gösteriyor. Arkeolog Jelmer de doğmuştu. Yılın belli bir zamanında karbon ve nitrojen izotoplarını söylüyor.
Eerkens, 2016’da inşaat çalışanları yoğunlaşmış olan birçok ölüm analiz etti. Böylelikle 2017 yılında
tarafından bir bahçede kalıntıları travması, kültürel ve arkeolojik bu gizemli çocuğun onu açlıktan Halcrow aynı zamanda Şili’nin
bulunan Edith’in teşhis edilmesini mirasa dair bir bulanıklığı giderebilir. ölüme sürükleyen bir hastalığa karşı kuzeyindeki çorak koşullarda
sağladı. UC Davis’te arkeolog olan Eerkens’in metodu, yıllık ölüm savaş verirken öldüğünü ortaya doğal olarak mumyalanan insan
Eerkens “Benim de çocuklarım var bu dalgalanmalarını anlamlandırmanın çıkardılar. Kanıtlar Edith’in kimliğinin kalıntılarına yönelik yürüttüğü kendi
yüzden bazen 1800’lerde, yani çocuk yeni bir yolu olacak. saptanmasına yardımcı oldu ancak arkeolojik çalışmasında da bu metodu
ölümünün oldukça sıradan olduğu Eerkens’in elinde kızın saçındaki kullanmayı düşünüyor. MÖ 7000 ile
zamanlardaki yaşamı düşünürüm. hidrojen izotoplarını incelemesine MÖ 1500 arasında bu bölgede yaşamış
1900’lere kadar 5 yaşın altındaki yetecek kadar saç teli kaldı. Kızın olan Chinchorro kültüründen insanları
çocuklar, ABD’de ölümlerin yüzde 13 Ekim 1876’da San Francisco’da referans alarak “Bu halklarda yüksek
30’unu oluşturuyordu- ölümler öldüğünü biliyordu. Ancak Eerkens’in ölüm oranlarının sebebi üzerine birçok
sıklıkla sezondan sezona dalgalanan içinden bir ses, gömülü hidrojen teori öne sürüldü.” diyor. Bölgedeki
tüberküloz ve grip sebebiyle partiküllerinin Edith’in saçının iskorbüt izleri El Niño- basınçlı hava
gerçekleşiyordu. Çocuklarınız hasta da bu bilgiye sahip olduğunu akımının kıtlığa yol açtığını öne
oluyor: Ölecekler mi? Kurtulacaklar kanıtlayabileceğini söylüyordu. sürüyor. Kalıntılardan iyi korunmuş
mı? Çok zor bir durum olmalı” diyor. Eerkens’in takımı, bilinen yılda saçların analizini yapmak, iklim ile
Eerkens ve iş arkadaşları American San Francisco sularındaki hidrojen ölüm arasında bir bağlantının varlığını
Journal of Physical Anthropology’de izotopu dalgalanmaları üzerine veri ortaya çıkabilir. “Bu duruma bakmak
yayınlanan yeni bir çalışmada saçlarını toplayarak işe başladılar. İklim ve için başka bir tür izotopik analiz
kullanarak, bireyin ölüm zamanını rakım, hidrojen ile onun daha nadir uygulayabilmek oldukça ilginç olurdu.”
ortaya çıkaran bir yöntem tanıttılar. Bu görülen “ağır” izotopu hidrojen-2’yi diye ekliyor.
kavram kanıtlama girişimi, saçındaki farklı şekilde dağıtır. Dolayısıyla
özgün bir kimyasal imzanın -hidrojen saçtaki oranları belirli coğrafyaları ve Bazı yönlerden saç izotoplarını analiz
izotopu- izini sürerek Edith’in yıllık grafikleri ortaya çıkarır. Örneğin; etmek, ağaçların yaş halkalarını
öldüğü zamanı doğru tahmin etti. Bu Florida’nın güneyinde bulunan küçük okumak ya da antik taşlardaki
çalışma, mevsimsel değişikliklerin bir körfezdeki su, Kaliforniya’nın katmanları okumak gibi bir araç sunar.
toplumlardaki ölüm oranına etkisinin Çalışmanın ortak yazarlarından Jena merkezindeki sudan daha ağır hidrojen Eerkens’in de vurguladığı gibi birkaç
açıklığa kavuşmasına katkı sağlayabilir. Goodman, takımın çalışması için Edith’in izotop ile akar ve her iki bölgedeki saç telinden birçok ipucu toplanabilir:
Kayıtlar gösteriyor ki, ölümler saçından örnekler kesiyor. izotop oranı mevsimsel olarak yükselir “Onlar gelişimin ufak tefek katmanları,
mevsimsel şartlarla orantılı şekilde ve düşer. bir kişiye ait özel bir şeylere tutulan
dalgalanıyor. Herhangi bir yaştan, İzotoplar, kimyasal elementlerin ışıklar”.
coğrafyadan ya da çağdan insan için belirgin bir biçimde daha ağır ya Eerkens’in takımı, Edith’in saçındaki
bu mevsimselliği açığa kavuşturmak da daha hafif formlarıdır. Bilim mevsimselliği takip etmek için 50 saç Kaynak: https://arkeofili.com/