Page 7 - BİOMEDYA SAYI 47

07
www.biomedya.com KASIM - ARALIK 2023 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ

BİTKİLER HAREKET EDER Mİ?

SORUSU VE RAOUL H. FRANCÉ

Bitkiler dünyasının, birçok canlı grubun- bilinmektedir. Çoğu bitkide gözlenen bu Ziraat Fak. Derg. 32(1), 83-86.Erzurum.
dan daha fazla ve farklı özelliklere sahip hareket çeşitleri aşağıdaki tabloda özet-
oldukları yüz yıllardır kanıtlanan bir du- lenmiştir. ↗ Francé, R. H. 1923. Bios Die Gesetze
rumdur. Bununla beraber bitkilerin tüm Der Welt. Walter Seifert Verlag, Stut-
canlılarla ortak özellikleri de mevcuttur. Yapılan güncel araştırmalar bitkilerdeki tgart-Heilbronn.
Hareket özelliği buna örnektir. Oysa biz bu hareket mekanizmalarının daha da
insanlar, bitkilerin hep devinimsiz (hare- ötesinin bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. ↗ http://yer-su.com/raoul-fran-
ketsiz) oldukları yanılgısına düşmüşüzdür. Bitkileri harekete iten etkenler (tabloda: ce-kimdir-organik-tarimla-ilgili-ca-
uyaran) ile bitkilerin dayanıklık (hasta- lismalari-nelerdir/
Öyle ki on sekizinci yüzyılda bitki bilimi lık vs. karşı) arttıran bir takım özellikler
üzerine en büyük çalışmaları yapan ve kazandıkları da kanıtlanmıştır. Yukarıda- ↗ Öncel, I., Üstün, S., Keleş, Y. 2004.
çağdaş botaniğin babası sayılan Carl Von ki tabloda verilen bitki (doku) örnekleri Bitki Fizyolojisi Laboratuvar Kılavu-
Linné dahi bu hataya düşmüştür. Linné sembolik olup bu örneklerin (bitkilerin) zu. A.Ü.F.F. İşletme Yayınları, No:48.
bitkilerin, insan ve hayvanlardan yalnızca sayısı yapılan çalışmalarla gün geçtikçe Ankara.
devinimsizlikleri bakımından ayrıldığını arttığı bilinmektedir.
öne sürmüştür. Bu yanlış görüş ise, daha ↗ Şentürk, M. 2018, Mayıs. ‘Bitkiler
sonra Charles Darwin tarafından çürütül- Bitkilerin hareket edip-etmedikleri ve Hisseder Mi?’ Sorusu ve Jagadish
müştür. nasıl hareket ettikleri konuları üzerine Chandra Bose. (http://bilimoloji.
Francé’den sonra geçen bu yüz yılı aşkın com/bitkiler-hisseder-mi-sorusu-ja-
Darwin’den sonra bitkilerin devinimsiz ol- süre boyunca bilimsel çalışmalarda büyük gadish-chandra-bose/).
madıkları yönündeki çalışmalar zamanla bir ilerleme kat edildiği görülmektedir. Her
arttırmıştır. Bu dönemden sonra yapılan özelliği ile dikkatimizi celb etmeyi başaran ↗ Tompkins, P., Bird, C. 1983. The Secret
çalışmalar ile ‘Bitkiler hareket eder mi?’, bitkiler, aslında tüm bu özellikleri ile biz Life of Plants (Bitkilerin Gizli Yaşamı).
‘Bitkiler nasıl hareket ederler?’, ‘Bitkilerde diğer canlılardan pek de farklı olmadıkla- Sungur Yayınları. Araştırma-5. İstan-
hareket mekanizması neye bağlı çalışmak- rını gün yüzüne çıkarmaktadırlar. bul. (Çeviri: Sulhi Dölek).
tadır?’ sorularına cevaplar aranmıştır.
Kaynaklar: ↗ http://bilimya.com/bitkiler-ha-
Bu çalışmalardan en dikkat çekeni; yir- reket-eder-mi-sorusu-ve-ra-
minci yüzyılın başlarında Fransız adı ta- ↗ Arıcı, Ş.E., Yardımcı, N. 2001. Bitkilerde oul-h-france.html
şımasına karşın gerçekte Viyanalı olan Uyarılmış Dayanıklılık. Atatürk Üniv.
Biyoloji bilgini Raoul H. Francé’nin (1874-
1943) çalışmaları olmuştur. Francé hem
Hareket biçimi Hareket tipi Doku (Örnek) Uyaran
mikrobiyolog, hem tıpçı, hem de bir bo-
tanikçidir. Botanik dalında bitkiler üzerine şişme legümen (baklagil) meyveler su
Ölü doku hareketleri
birçok bilimsel deneye imza atmıştır. Uzun
kohezyon eğrelti sporangiumu su
zaman süren deneylerini, uzmanlığıyla bir
araya getirerek yaptığı bu çalışmalarının Durum değiştirme hare- mutasyon genç organlar, petioller asimetrik büyüme
sonuçlarını paylaşan Francé, çağdaş doğa ketleri varyasyon Ecballium mevveleri turgor asimetrisi
düşünürlerini derinden sarsan şu görüşü-
fototropizma yaprak, çiçek ışık
nü ortaya koymuştur: Bitkiler, en becerikli
insan ya da hayvanı aratmayacak özgürlük geotropizma kök (-), gövde (±) yerçekimi
Etkenin yönüne bağlı du-
ve zariflikle gövde bölümlerini (vücutları- kemotropizma polen tüpü kimyasal maddeler
rum değiştirme hareketleri
nı) hareket ettirebilirler. Bu gerçeğin ayır- hidrotropizma kökler su
(Tropizma hareketleri)
dında olmayışımızın tek nedeni, bitkilerin
travmatropizma kökler yaralanma
bize oranla çok daha yavaş devinmeleridir
(hareket etmeleridir). haptotropizma sarılıcı bitki sülükleri dokunma
termonasti çiçek sepal ve petalleri ısı
Francé bitkilerin sadece devinimleri ko- Etkenin yönüne bağlı ol-
Fabaceae (baklagil) yaprak-
nusu üzerinde durmamış, aynı zaman- mayan durum değiştirme niktinasti ışık
da, çağdaş meslektaşı Jagadish Chandra hareketleri ları
Bose (1858–1937) gibi bitkilerin duygusuz Mimosa pudica
da olmadıklarını ispatlatmaya çalışmıştır. (Nasti hareketleri) sismonasti dokunma
yaprakları
Francé’ye göre; eğer bir insan bitkilerin
devinimsiz ve duygusuz olduklarını düşü- fototaksi öglena ışık
nüyorsa, bunun tek sebebi onları izleme Yer değiştirme hareketleri
zahmetine girmemesindendir. (Taksi hareketleri) Eğrelti (Isoetes)
kemotaksi kimyasal maddeler
spermatozoidleri
Raoul H. Francé’ye göre; bitkiler niyetlen-
ışık, su, kimyasal
me yetisine de sahiptir; gizemli yöntem-
amöboid hareketleri Myxomycetes
lerle gereksindikleri nesneyi arar, buna
maddeler
doğru uzanabilirler.
Elodea,
Hücre hareketleri
Bugün Francé’nin bahsettiği, bitkilerin plazma hareketleri ışık ve kimyasal maddeler
Vallisneria, Chara
gereksindikleri o nesnelere yani; ışığa,
suya, sıcağa, toprağa, kimyasal madde- Nukleus hareketleri Hymenomycetes hücre bölünmesi
lere yönelim göstererek hareket ettikleri
kromatofor hareketleri yapraklar ışık