Page 16 - BİOMEDYA SAYI 23

16 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ Kasım - Aralık 2019 www.biomedya.com

SAĞLIK HABERLERİNİN GÜVENİLİR OLUP OLMADIĞINI

ÖLÇMEYE YARDIM EDEN 5 ÖNEMLİ SORU

Günde iki veya üç bardak kahve içmenin, ÇALIŞMA, İNSANLAR çözmek bazen zor olabilir. Nedenselliğe Tek başına yapılmış bir çalışma, her
hafızanızı geliştirip geliştirmeyeceğini; 2 ÜZERİNDE YÜRÜTÜLMÜŞ ilişkin en yüksek bulgu seviyesi, çift ne kadar iyi yürütülmüş rastgellenmiş
ya da çok uyumanın, kalp krizi geçirme MÜ? kör plasebo kontrollü rastgellenmiş kontrollü bir çalışma da olsa; hiçbir zaman,
tehlikesini artırıp artırmadığını kim bilmek deneylerden (RCT) gelir. Gruplara ayrılan bir maruziyet ile hastalık arasındaki
istemez? insanlara ya bir müdahalenin yapıldığı, nedensel bir ilişkinin belirleyici kanıtı
Fareler gibi hayvanlar üzerinde yürütülen ya da bir plasebonun (yalancı tedavinin) şeklinde düşünülemez.
Sağlıklı kalmak için yatırım yapıyoruz ve veya bir laboratuvardaki hücreler üzerinde uygulandığı bu deneysel tip çalışmalar,
birçoğumuz, yaşam şeklimizde yaptığımız yapılan (diğer adıyla in vitro çalışmalar) bir şeyin hastalığa sebep olup olmadığına İnsanlar karmaşık canlılar olduğu ve
seçimleri anlamamıza yardımcı olan yeni deneylerin bulguları, bu bilimsel keşif karar verebilmenin en iyi yoludur. Ancak bu herhangi bir çalışmada pek çok değişken
araştırma bulgularını okumaya meraklıyız. sürecinin en baştaki aşamasını temsil da mükemmel değildir. bulunduğu için; bulgular çok sayıda
Fakat bütün araştırmalar aynı değil eder. Ne kadar şaşırtıcı olursa olsun; farklı grup insanda ve çok sayıda farklı
ve her araştırma bulgusu aynı şekilde sadece bu tip çalışmalara dayanarak, insan İnsanlarda yapılan diğer tip çalışmalar, yaklaşımlar kullanılarak tekrarlanana
yorumlanmamalı. Ayrıca manşetlerin sağlığı hakkında hiçbir kuşkusuz iddia hastalık ve sağlığı anlamamızda önemli kadar, gerçekten neler olduğunu
tümü, gerçekte üzerinde çalışma yapılan öne sürülmemelidir. Hayvan veya hücre bir rol oynasa da; bunlar sadece, nedensel anladığımızdan emin olamayız. Üzerinde
veya keşfedilen şeyleri yansıtmıyor. Peki, çalışmalarında elde edilen bu bulguların, ilişkilerin göstergesi olmayan bağıntıları fikir birliği bulunan önemli miktarda bulgu
bunları nasıl ayırt edebiliriz? Yapılan yeni insanlarda da tekrarlanabileceğine yönelik vurguluyor da olabilir. hacmi olana kadar, herhangi bir çalışmanın
çalışmalar hakkındaki basın haberlerini hiçbir garanti yoktur. bulgularını yorumlarken çok dikkatli
okurken, bu beş soruyu aklınızda ETKİNİN BOYUTU NEDİR? olmalıyız.
bulundurun. BULGULAR, BİR NEDEN 4
3 SONUÇ İLİŞKİSİNİ TEMSİL PEKİ YA BU SORULAR
ARAŞTIRMA, HAKEM EDİYOR GİBİ Mİ? Bir şeye maruz kalmanın ! CEVAPLANMAZSA?
(tıpkı üçüncü bardak
1 DENETİMİNDEN GEÇMİŞ kahve veya geceleyin dokuz saatten fazla
Mİ? Bir çalışmanın, gündelik sağlığımız ile uyku gibi), bir sonuca sebep olduğunu Eğer okuduğunuz haber bu
ilgili olması için; bulguların sadece bir bilmek yeterli değil; bu ilişkinin kuvvetini sorulara cevap vermiyorsa, haber sitesini
Hakem denetimi, bir çalışmanın o bilim bağıntıdan ziyade, bir sebep sonuç net bir şekilde anlamak da önemli. Diğer değiştirmeyi veya esas makaleye bakmayı
dalındaki uzmanlar tarafından kontrol ilişkisini yansıtması gerekir. Eğer bir bir ifadeyle, bu şeye maruz kaldığınızda düşünün. İdeal olarak buna, okuduğunuz
edildiği ve çalışmanın bilimsel geçerliliğinin çalışmada, mesela kahve içmenin kalp hastalık tehlikesi ne kadar artıyor? haber makalesinde bağlantı verilmesi
değerlendirildiği süreçtir. Bu süreçte hastalığıyla ilişkilendirildiği gösterilmişse; lazım. Yoksa birkaç anahtar kelime
araştırmacı, çalışmasında kullandığı bu durumda kahvenin mi kalp hastalığına Eğer hastalık tehlikesinin yüzde 50 kullanarak, makaleyi PubMed üzerinde
yöntemleri ve elde ettiği sonuçları kaleme sebep olduğunu, yoksa bunların tesadüf oranında arttığı bildirilmişse (ki bu arayabilirsiniz.
alarak, bunları bir bilim bültenine gönderir. eseri aynı anda meydana gelen şeyler mi göreceli bir tehlike), bu durum kulağa Bülten makalesinin özet kısmı, çalışmanın
Yazılan bu eser, daha sonra hakem olduğunu bilmek isteriz. epey korkutucu geliyor. Ancak, eğer esas tipini, insanlar üzerinde yürütülüp
denetimi yapılması için genellikle iki veya hastalık tehlikesi düşükse; o zaman yürütülmediğini veya etkinin boyutunu
üç uzmana gönderilir. Bu bağıntının bulunduğu bir dizi çalışmada, tehlikede meydana gelen yüzde 50’lik bir söylemelidir. Eğer ödeme yapmanızı
araştırmacılar daha sonra; kahve içenlerin artış, gerçekten büyük bir hastalık tehlikesi isteyen bir site değilse, çalışma
Eğer bir çalışmada önemli kusurlar varsa; sigara içmesinin de daha muhtemel artışını temsil etmeyebilir. Yüzde 50 hakkındaki sorularınızın tamamına cevap
ya çalışmanın yayınlanması reddedilir, olduğunu ve bu yüzden bu sonuçların, artmış bir hastalık tehlikesi, yüzde 0.1’lik vermesi gereken tam bülten makalesini
ya da araştırmacılardan bu kusurlara sigara içmek ile kalp hastalığı arasında hastalık tehlikesinden yüzde 0.15’e çıkmak görebilirsiniz.
değinmeleri istenir. Bu hakem denetimi yer alan gerçek bir nedensel ilişkiyi anlamına gelebilir; bu da kulağa o kadar
işlemi her ne kadar mükemmel olmasa yansıtmasının daha muhtemel olduğunu çarpıcı gelmez. Kaynaklar: Popular Science/ OZAN ZALOĞLU- The
da, çalışmanın dikkatli bir incelemeye bulmuşlar. Conversation
tabi tutulduğunu gösterir. Henüz hakem BULGULAR, BAŞKA
denetiminden geçmemiş tüm bulgular, bir Araştırmacıların, insan grupları arasındaki 5 ÇALIŞMALARLA DA
miktar çekinceyle okunmalıdır. farklılıkları gözlemlediği gözlemsel DOĞRULANIYOR MU?
çalışmalarda, değişkenler arasındaki ilişkiyi