Page 19 - BIOMEDYA SAYI 33

19
www.biomedya.com TEMMUZ - AĞUSTOS 2021 BİYOTEKNOLOJİ VE YAŞAM BİLİMLERİ GAZETESİ

• Mide-bağırsak şikayetleri ediyor. Covid-19 tedavisi bunun üzerine evlerimize hapsolduk ve toplumdan geçiriliyor. Bir anlamda mitokondri saf
• Kas güçsüzlüğü inşa edilmiş durumda. izole yaşamaya başladık. Tabloya dışı bırakılmış oluyor. Böylece hücrede
• Kas ağrısı bir de sürecin belirsizliği eklenince yeterince oksijen ve enerji üretimi
• Baş ağrısı COVID-19 HASTALARINDA belki de hiç yaşamadığımız kadar gerçekleşemiyor. Hücreler oksijenden
• Baş dönmesi BEYIN SISINE DIKKAT! yoğun stres altında kaldık. Karantina yararlanamadığı için kişinin bağışıklık
• Beyin sisi sürecinin yarattığı uzun süreli stres, sistemi zayıflıyor, virüsün hayatta
Covid-19 kaynaklı beyin sisinin temel kalma ve çoğalma şansı artıyor.
AŞIRI AKTIF BAĞIŞIKLIK YANITI VE Kemoterapi tedavisi gören kişilerin nedeni olarak kabul ediliyor. Uyku Sonuçta virüs beyin dokusuna da
SITOKIN FIRTINASI %50’sinden fazlası, tedavi sürecinde eksikliği ve düşük uyku kalitesi de yayılarak sinir hücrelerini oksijensiz
veya tedaviyi takiben bilinç bulanıklığı
sürecin en büyük tetikleyicilerinden. bırakıyor. Beyindeki viral yükün
hali yaşarlar. Özellikle de dikkat,
Ancak yine de virüsün beyni nasıl artması, daha fazla sinir hücresinin
Diğer koronavirüs tiplerinde olduğu problem çözme ve hafıza gibi bilişsel
etkilediği konusu netlik kazanmış oksijensiz kalması anlamına geliyor.
gibi yeni tip koronavirüs de ilk işlevler, tedaviden önemli ölçüde
değil. Beyin sisi, öznel bir deneyim Beyin, oksijensizlikle başa çıkmada
aşamada akciğer hücrelerini işgal etkilenir. Bu duruma, kemo-beyin adı
ve bu deneyimin beyindeki nesnel başarılı bir organ değildir. Çünkü
ediyor. Virüs, hücreye girdiğinde verilir. Kemoterapi ajanları sadece
bilişsel değişikliklerle ilişkili olup bilişsel işlevlerin gerçekleşmesi için
genetik materyalini hücreye aktarıyor tümörün olduğu bölgeyi hedef almıyor,
olmadığı bilinmiyor. Dr. Gurvich, bizi beyne yeterli miktarda ve sürekli
ve kendi kopyasını üretmeye vücudun pek çok bölgesinde tatsız
şu soruyla baş başa bırakıyor: “Kişinin olarak oksijen akışının sağlanması
başlıyor. Virüsün RNA’sıyla karşılaşan sonuçlar doğurabiliyor. Bunlardan
bilişinde gerçek bir değişiklik var gerekir. Oksijen yoksunluğuyla birlikte
hücreler, sitokin adı verilen kimyasal biri de beyin. Kemoterapi, prefrontal
mı yoksa yaşananlar sadece berrak kişilerde bilişsel kayıplar, anksiyete
haberciler salgılayarak bağışıklık korteksin işleyişine müdahale
düşünememe hissinden mi ibaret? ve depresyon gibi psikiyatrik sorunlar
sisteminin alarm düğmesine basıyor. ediyor, miyelin kılıf oluşumunda
izleniyor. Ayrıca bu süreç, Alzheimer
Sitokinler aracılığıyla durumdan anormalliklere sebep oluyor ve BEYIN SISINE GIDEN YOLDA ve Parkinson gibi nörodejeneratif
haberdar edilen bağışıklık hücreleri, nörojenezi baltalıyor. Dahası ve NELER OLUYOR? hastalıklar için hazırlayıcı veya
enfeksiyon bölgesine göç ediyor ve en önemlisi, sitokinler üzerinde
hızlandırıcı etki yapabilir. Oksijensizlik,
kendi sitokinlerini devreye sokuyor. yarattığı etki. Kemoterapi, sitokinlerin
aynı zamanda vücutta iltihap
Böylece akciğerdeki enfekte olmuş düzenlenmesiyle ilgili süreçleri Koronavirüs, koku sinirinin izlediği
gelişimine de katkıda bulunabilir.
hücreler ortadan kaldırılıyor. Ancak bozarak beyinde iltihap oluşumuna yolu takip ederek beyne ulaşıyor ve
bazen bağışıklık sisteminin kontrolü giden yolun fitilini ateşliyor. hipotalamustaki mikroglia ve mast BEYIN SISIYLE BAŞ ETME TÜYOLARI
kaybettiği durumlar ortaya çıkıyor. hücrelerini uyarıyor. Mikroglianın
Bağışıklık sistemi, tıpkı güç sarhoşluğu Tıpkı kemoterapi gibi yeni tip beyindeki mast hücrelerini
yaşayan yöneticiler gibi sağa sola koronavirüs de bilişsel işlevlerde harekete geçirebilme etkisi vardır. İlaçtan veya Covid-19 gibi tıbbî
saldırmaya başlıyor. Bağışıklık zayıflamaya yol açıyor. Covid-19’a Hipotalamustaki mikroglia ve mast durumlardan kaynaklanan beyin
sisteminin bu aşırı tepkisi, vücutta yakalanan kişilerde enfeksiyonun hücrelerinin aşırı faaliyeti sonucunda sisiniz varsa lütfen doktorunuza
sitokin fırtınasına neden oluyor. geçmesinden aylar sonra beyin sisi beyinde iltihap meydana geliyor. Mast başvurun. Covid-19 kaynaklı beyin sisi
İnterlökin 6 (IL-6) ve interlökin 1 (IL- olarak tanımlanan bir dizi değişiklik hücrelerinin uyarılmasıyla yüksek tedavisinde amaç, bağışıklık sistemini
1) gibi iltihabı tetikleyici sitokinlerin görüldü. En basit tabirle beyin oranlarda IL-6 salgılanıyor. IL-6, damar baskılamak ve mast hücrelerinin
kan düzeyleri ihtiyaç duyulanın çok sisi, “zihinsel bulanıklık ve mental geçirgenliğini artırarak kan-beyin faaliyetini azaltmak olacaktır. Böylece
ötesine geçiyor. Bağışıklık hücreleri, yorgunluk” olarak nitelendirilebilir. bariyerinin işleyişini bozuyor. Böylece beyindeki iltihabın önüne geçilecektir.
virüse karşı tüm kozlarını oynamaya Beyin sisi yaşayan hastalarda kafa pek çok zararlı madde beyne girme Eğer ortada beyin sisini tetikleyen
çalışırken, kendi ayağına kurşun sıkan karışıklığı ve konsantrasyon güçlüğü fırsatı yakalıyor. Neticede iltihap başka etkenler varsa bunların
asker konumuna düşüyor. Sitokinler, gibi yakınmalar en önde geliyor. Kişinin alevleniyor ve ortaya beyin sisi çıkıyor. üstesinden gelmeyi denemelisiniz.
sağlıklı doku ve organlara da düşünce sistemi yavaşlıyor ya da kişi Mikroglia ve mast hücreleri arasındaki Bu anlamda yaşam tarzınıza bir
saldırmaya başlıyor. Netice de kurunun net düşünememeye başlıyor. Hastalar, ilişki bununla sınırlı değildir. Mast göz atın. İyi uyuduğunuzdan, iyi
yanında yaş da yanıyor ve hastalarda konuşurken doğru kelimeyi bulmada hücrelerinin yüzeyinde kortikotropin beslendiğinizden ve yeterli düzeyde
akciğer dışı belirtiler de görülüyor. yetersiz kalıyor, aynı anda iki ya da salıcı hormon (CRH) için reseptörler egzersiz yaptığınızdan emin olun.
Uzun süreli covid belirtileri de daha fazla işi yaparken zorlanıyorlar. vardır. Mikroglia, CRH reseptörlerinin Aynı zamanda stresi azaltacak
sitokin fırtınasının bir sonucu olarak Bir şeyleri hatırlamak ve yeni şeyler ekspresyonundan sorumludur. CRH ve stratejilerden yararlanın. Bilişsel
yorumlanıyor. Bu fırtınanın sebebi öğrenmek onlar için sıradanlığını CRH reseptörleri, Hipotalamus-Hipofiz- işlevlerdeki performansınızı artırmak
henüz bilinmiyor. yitiriyor, çaba sarf edilmesi Adrenal (HPA) aksının bir parçasıdır. için öncelikle dikkat dağınıklığınızı
gereken bir işe dönüşüyor. Monash HPA aksı, uzun süren psikolojik azaltmanın yollarını aramalısınız.
Uzamış covid hastalarında mast Üniversitesi’nden Klinik Nöropsikoloji stresle başa çıkmaya yardımcı Bunun için aynı anda iki ya da daha
hücrelerinin faaliyetinde ve kandaki Uzmanı Dr. Caroline Gurvich, bu olur. Covid-19 hastalarının stres fazla iş yapmaya çalışmayın, sadece
IL-6 düzeylerinde artış meydana belirtilerden herhangi birinin beyin düzeylerinde artış meydana gelmiştir. tek bir şeye odaklanın. Örneğin;
gelmiştir. Mast hücreleri, bağışıklık sisi olarak tanımlanabileceğini Böylece hipotalamustan daha fazla çalışırken telefonunuzu kapatabilir,
yanıtının sağlanmasında oldukça söylüyor. Öte yandan beyin sisi, bilişsel CRH salgılanır. Hastalarda meydana mail ve sosyal medya bildirimlerinizi
önemlidir. Beyaz kan hücreleriyle sorunların yanı sıra psikolojik belirtiler gelen duygudurum değişiklikleri, bu sessize alabilirsiniz. Eğer sizi zorlayan,
sıkı ilişki içerisindedir. Enfeksiyon ve davranış değişiklikleri ile de kendini etkilenimin bir sonucudur. Stres, mast bunaltan büyük çaplı görevleriniz
durumunda beyaz kan hücreleri, gösterebilir. Beyin sisi belirtilerinin hücrelerini CRH reseptörleri üzerinden varsa bunları küçük parçalara bölerek
mast hücrelerinin yönlendirmesiyle ne kadar süreceği bilinmiyor. uyararak iltihabı tetikleyici rol oynar. yapmayı deneyin. Kontrol listeleri
dokulara gider ve buralarda iltihap Başlangıçtaki akciğer hasarı, virüsün Stresle artan CRH’nin de beyindeki kan hazırlamanız işinizi kolaylaştıracaktır.
oluşumuna neden olur. Kısa vadede kısa ve uzun dönemdeki etkilerini damarlarının geçirgenliğini artırdığı ve Ve unutmayın ki, söz konusu beyin sisi
iltihap, enfeksiyona karşı koruma yordama konusunda önemli bir iltihabı daha ciddi boyutlara taşıdığı olduğunda asla yalnız değilsiniz!
kalkanı vazifesi görür, bağışıklık yanıtı parametredir. Hasar ne kadar büyükse düşünülüyor.
için gereklidir. Ancak sitokin fırtınası merkezi sinir sisteminin o ölçüde Kaynaklar:
durumunda vücutta aşırı iltihaplanma etkileneceği varsayılıyor. Beyin sisiyle ilgili bir diğer görüşe göre • https://pubmed.ncbi.nlm.nih.
meydana geliyor. Koronavirüs virüs, hücrenin enerji metabolizmasını gov/33487628/
enfeksiyonunu hafif belirtilerle ya da Beyin sisi, sadece koronavirüsle bozacak yönde etki gösteriyor. Böylece • https://pubmed.ncbi.nlm.nih.
hiçbir belirti göstermeden atlatanlarda ya da kemoterapi ilaçlarıyla ilişkili hücreler, oksijene erişemiyor ve gov/33847020/
bile enfeksiyonu takiben 4-6 hafta bir durum değildir. Beslenme, oksijeni kullanamıyor. Ayrıntılarını • https://www.abc.net.au/news/
içinde vücuttaki pek çok sistemde anksiyete, stres, yorgunluk, hormonal merak edenler için süreç aynen health/2020-10-07/what-is-brain-fog-and-
iltihap geliştiği görüldü. İltihap, değişiklikler gibi pek çok etken beyin şöyle işliyor: Virüs, kendi genetik what-causes-it/12734948
süreklilik kazandığında vücudun en sisine yol açabilir. Pandemi sürecini materyalini hücrenin mitokondrisine • Nilüfer Zengin - https://sinirbilim.org/
büyük düşmanı haline geliyor. Şu an göz önünde bulundurduğumuzda aktarıyor. Virüs-mitokondri etkileşimi beyin-sisi/
bilim insanları sadece virüsle değil, hastalarda beyin sisi görülmesi hiç sonrası hücre mitokondrisinin genetik
bağışıklık sistemiyle de mücadele şaşırtıcı olmasa gerek. Bu dönemde kodları kırılıyor ve virüs tarafından ele