Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

Porsuk Ağacı, Amerika’da, Avrupa’da, Kuzey Afrika’da, Asya’da ve Türkiye’nin Karadeniz, Marmara, güney bölgesi ile yüksek dağlarında yetişmektedir. Dünyada bilinen diğer türleri ise; Taxus canadensis (Kanada porsuk ağacı), Taxus celebica (Çin porsuk ağacı), Taxus cuspidata (Japon porsuk ağacı), Taxus glubosa (Meksika porsuk ağacı), Taxus wallichiana (Afgan porsuk ağacı)’dır. Ülkemizde Taxus baccata (Avrupa Porsuk Ağacı) olarak bilinen türüne sıkça rastlanmaktadır (Şekil 1.). 

Şekil 1. Taxus baccata’nın Türkiye’deki doğal yayılış alanları

Bitkinin yapraklarında “Taxin” alkaloidi bulunmakta ve yaprakları yiyen hayvanlarda zehirlenme ve ölümlere neden olmaktadır ⁽¹⁾. Sezar’ın düşmanlarını porsuk ağacının yapraklarından yapılan çayla öldürttüğü rivayet edilmektedir. ABD’de önce Pasifik sonra Avrupa porsuk ağacı ile araştırmalar yapılmış ve özellikle meme, yumurtalık, prostat, akciğer ve pankreas kanserlerine karşı etkili olduğu görülmüştür. Taxus brevifolia Nutt., 1963 yılında ABD Ulusal Kanser Enstitüsü tarafından çalışılmış ve bitkinin kabuklarından kanser hücrelerine karşı in vitro aktif bir madde elde edilmiştir. Bu etken madde Paklitaksel, 30 yıl sonra (1993) FDA onaylı Taxol® adlı bir kemoterapi ilacı olarak karşımıza çıkmıştır ⁽²⁾. Taksan sınıfı bileşikler (paklitaksel ve dosetaksel) son yılların en önemli kanser kemoterapötiklerindendir ⁽³⁾. 

Solit tümörlerde mitoz inhibitörü olarak kullanılan tek bileşik Paklitaksel (Taksol)’dir. Bu bileşik Taxus brevifolia’nın kabuklarında bulunmakta ve ekstrakte edilerek kullanılmaktadır. Ancak tedavi için bu yol ile üretim yeterli olmadığından (Bir kanser hastasının 1 kürde 9 porsuk ağacından elde edilen etken maddeye ihtiyacı olduğu; 100 yaşındaki bir porsuk ağacından 300 mg taksol elde edilebildiği, ya da 1 kg. taksol için 2000-2500 adet porsuk ağacının kesilmesi gerektiği yönünde literatür mevcuttur) daha yaygın olarak bulunan Taxus baccata’dan elde edilen BuccatinIII’ten yarı sentetik olarak elde edilmektedir (Şekil 2). 

Şekil 2. Taxol’un 10-deacetylbaccatin III’den  eldesi

Çoğu doğal olarak meydana gelen bileşikler tıpta kullanışlıdır fakat bunların doğal kaynaklarından elde edilmesi çok pahalı olabilmektedir. Sentez ve üretimdeki yeni bilimsel metotlar bu problemin üstesinden geliyor. Ancak sakıncaları var mıdır? Henüz tam olarak bilinmiyor. Aslında bilimsel metot ve bilginin uygulanması ile şu anda kullandığımız doğal kökenli ilaçların sayısı çarpıcı biçimde artmıştır. 1990’a kadar ABD’deki onaylanmış ilaçların yaklaşık %80’i ya doğal ürünlerdi ya da onlardan esinlenilmişti ^(4). 

Türkiye'de Porsuk ağacının nesli tehlikede olup, tohumdan porsuk ağacı yetiştirme oldukça zordur. Ancak bu bağlamda bitki doku kültürü teknikleri ile bu problem çözülebilir, bitki gen kaynağı biyoteknolojik yöntemlerle muhafaza edilebilir. Ülkemiz bu anlamda yeterli bilgi düzeyine sahip olmadığından, kendi potansiyelini kullanamamakta ve her geçen gün sayısı artan kanser hastalarının tedavisinde ilaç ihtiyacını çok daha yüksek maliyetle yurtdışından temin etmek zorunda kalmaktadır.  

Kaynaklar

1. Fırıncıahmetoğlu, E., Porsuk (Taxus baccata L. ) Ağacının Yapraklarındaki Uçucu Yağ Bileşenleri Üzerine Araştırma, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2010.

2. http://ndnr.com/oncology/taxus-brevifolia-pacific-yew-and-cancer/)

3. Erdemoğlu, N. ve Şener, B.; Taksan Sınıfı Bileşiklerin Antitümör Etkileri, Ankara Ecz. Fak. Derg. 29(1)77-90,2000.

4. Li JWH, Vederas JC; Drug discovery and natural products: end of an era or an endless frontier? Science 325(5937): 161-165, 2009. doi: 10.1126/science.1168243).