Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

Balık gibi ol, unutsan da birilerine faydan dokunsun…

İhtiyar dünyamızın genç canlıları olan biz insanlar, ilerleyen yaşımıza aldırmadan var olma mücadelesini veriyoruz. Bazen yorulduk, bazen yıprandık bazen de vazgeçtik yaşamaktan ama genç kalmaktan asla vazgeçemiyoruz. Dün gibi bugün, bugün gibi de yarın istiyoruz. İlk günkü gibi canlı, heyecanlı olmak tek arzumuz. Tutku gibi.

Ancak böyle olmuyor… İlerleyen süreçte insan bedeni yıpranmayı ve hastalıklarla karşılaşmayı hak eder. Kalp hastalıkları, diyabet, tansiyon diye gidiyor liste. Bir de Alzheimer hastalığı var aralarında.

Alzheimer hastalığı nedir?

Alzheimer hastalığı; ilk kez 1906’da Alois Alzhei­mer tarafından tanımlanmış olup nö­ral yapılarda ilerleyici hücre kaybıyla karakterize, ilerleyici bir hafıza kaybı tablosudur. Hastalığın erken dönem klinik belirtisi, bellek bozukluğudur. İlerleyen dönemlerde, merkezi sinir sisteminin belli bölgelerinde görülen nöron ve sinaps kaybı sonucu; bilişsel işlevlerin kaybı ve psikiyatrik rahatsızlıkların da eşlik ettiği nörodejeneratif bir hastalıktır.

Tüm demans vakalarının %50-70’ini oluşturan Alzheimer hastalığının erken başlangıçlı formları, otozomal dominant genetik geçiş özelliğine sahip olup olguların ancak % 3-5‘ini oluşturur.

Dünya genelinde 24 milyonu aşkın kişiyi etkileyen bu hastalığın, 2050 yılında 106.8 milyon kişiyi etkilemesi bekleniyor. Büyük bir sosyodemografik sorun haline gelecek olan Alzheimer hastalığının, hızlı bir ilerleme kaydettiği ortada. Şimdiden ayak seslerini duyar gibiyiz.

Amerika Birleşik Devletleri’nde 65 yaş üzerin­deki bireylerin %13’ünde, 85 yaş üzerindeki bireylerin ise %43’ünde Alzheimer hastalığı olduğu rapor edilmiştir. Türkiye Alzheimer Hastalığı Prevalans Çalışması’nda ise 70 yaş üzerindeki bireylerde Alzheimer hastalığı prevalansının %11 olduğu saptanıyor. Risk faktörlerinde de bahsedeceğim gibi bu hastalığın en büyük risk faktörünü ‘’ileri yaş’’ oluşturmaktadır.

Epidemiyolojik çalışmalar, Alzheimer hastalığı’nın tek bir faktöre bağlı ol­uşmadığına işaret etmektedir. Hastalığın oluşmasında yaş­lanmaya bağlı olarak ortaya çıkan nöronal ve santral vas­küler bozukluklar, önemli bir role sahiptir. Alzheimer hastalığı’nda bilinen en önemli risk faktörü ‘’ileri yaş’’tır. dRisk faktörleri arasında düşük eğitim seviyesinin de dahil olduğu obezite, hipertansiyon, hiperkolesterolemi, diyabet, alkol ve sigara kullanımı ile düşük fiziksel aktivitenin de Alzheimer hastalığı riskini artırdığı ifade edilmektedir.

Beslenme durumunun Alzheimer hastalığına etkisi nedir?

Bu konuda yapılan çok sayıda araştırma, bildiri bulunmaktadır. Alzheimer hastalığının oluşmasında birden fazla faktör bulunmaktadır ve bunların bir bölümünden de besinler sorumlu olabiliyor. Çok sayıda çalışma, alzheimer hastalığı ile beslenme arasındaki ilişkiyi inceliyor; hatta bu çalışmaların önemli bir bölümünü balık tüketiminin Alzheimer hastalığı üzerindeki etkisini araştıranlar oluşturmaktadır.

Yapılan son çalışmalara bakacak olursak; beslenmenin, Alzheimer hastalığını önleme üzerine etkili olduğunu görmekteyiz. Doymuş yağ asitleri, yüksek enerjili diyet, fazla alkol tüketimi Alzheimer hastalığı oluşma riskini artırmakta; antioksidan ve omega-3 yağ asitleri ise koruyucu etki sağlamaktadır.

En büyük risk faktörü olarak gösterilen beslenmenin, Alzheimer hatalığın üzerine etkisine bakalım

Bu konuda yapılan çalışmalardan biri, ABD’de 65 yaş ve üzeri demansı olma­yan 2258 katılımcı üzerinde gerçekleştiriliyor. 4 yıl takip edilen deneklerden Akdeniz diyetine uyumlu olanlarda, Alzheimer hastalığı insidansı anlamlı olarak düşük bulunuyor. Bir başka çalışmada da Akdeniz diyetine uyumun, Alzheimer hastalığı riski ile ters yönlü ilişki gösterdiği saptanmıştır. Yapılan diğer bir prospek­tif çalışmada ise fiziksel aktivite düzeyi ve Akdeniz diyetine uyumları düşük olanlarda, Alzheimer hastalığı görülme riski % 21 iken, uyumları yüksek olanlarda bu oranın % 9 olduğu görül­müştür.  Bir başka çalışma da Japon’lar üzerinde yapılıyor. 1006 Japon’un katıldığı çalışmada, denekler 15 yıl boyunca takip ediliyor. Yeterli miktarda sebze, alg, süt ve balık tüketimi olanlarda Alzheimer hastalığı riski düşük bulunuyor.

Sürekli Akdeniz ve Japon diyetinden bahsettim. Bu iki diyetin önemli özellikleri nelerdir peki?

Akdeniz ve Japon diyetinde fazla miktarda polifenoller bulunmaktadır. Antioksidan içerikli besinlere ağırlık verilmiş olması ve balık tüketiminin ön planda tutularak yeterli yağ asitlerinin alınması en büyük özelliklerini oluşturuyor. Bu iki diyet türünün değerli olma özelliği, buradan gelmektedir.

Batı tarzı tüketim denilen yani yüksek enerjili gıdaların, alkol ve doymuş yağ asitlerinin ağırlıklı olduğu beslenme türü, Alzheimer hastalığı için bir risk faktörüdür. Bu şekilde, Alzheimer hastalığı ile beslenme şekli arasındaki bağlantıyı araştıran çok sayıda çalışma bulunmakta. Bunlar içerisindeki en yakın ilişki ise balık tüketimi ile Alzheimer hastalığı arasında görülüyor.

Şimdi bunlara bakalım… Bu nasıl bir bağlantı?

Doymuş yağ tüketiminin düşük düzeyde, bitkisel kaynaklardan alınan çoklu doymamış yağ asitlerinin ve balıktan alınan ome­ga-3 çoklu doymamış yağ asitlerinin ise yüksek düzeyde tutulmasının demans riskini azalttığı bildirilmektedir. Balıklarda bulunan antioksidan özellik taşıyan uzun zin­cirli doymamış yağ asidi alımının Alzheimer hastalığı riskini, hafif kog­nitif yıkımı ve yaşla ilişkili kognitif etkilenmeyi azalttığı belirtilmiştir. Alzheimer hastalarının plazma ve be­ynindeki omega-3 yağ asidi düzeylerinin, sağlıklı bireylere göre anlamlı derecede düşük olduğu bil­dirilmektedir.

Yapılan bir başka çalışmaya göre, haftada en az 1 kez balık tüketenler ile sıfır veya nadir balık tüketenler karşılaştırılmış. Haf­tada en az 1 kez balık tüketiminin Alzheimer hastalığı gelişim riskini %60 oranında azalttığı bulunmuştur.

2013 Haziran ayında yapılan prospektif kohort bir çalışmada; uzun zincirli yağ asitleri, balık tüketiminin Alzheimer hastalığı üzerine etkileri inceleniyor. Uzun zincirli yağ asitleri alımının Alzheimer hastalığı ile arasında bir bağlantı bulunamıyor ancak balık tüketiminin artması ile Alzheimer hastalığı riski %36 oranında azalıyor. Çalışmada ayrıca miktar bağımlı meta-analiz yürütülüyor ve günlük 100 gr. balık tüketiminin Alzheimer hastalığı riskini %11 oranında azalttığı bulunuyor.

Alzheimer hastalığı ile balık tüketimi arasındaki ilişkiyi gösteremeyen çalışmalar da bulunmaktadır. Mesela, Saint Louis Üniversitesi tarafından 2010 yılında Rusha Shah BS ile ark. yaptığı sistematik derlemede; 3.9 yıl takip edilen deneklerin, haftalık balık tüketim miktarı ile Alzheimer hastalığı arasında bir ilişki tespit edilemiyor. Bir başka çalışma ise 2011 yılında yapılıyor. ‘’Singapore Longitudinal Aging Studies’’ çalışmasına ait bu araştırmada; 1,5 yıl takip edilen deneklerde omega 3 ve çoklu doymamış yağ asitlerinin alımının, önceki çalışmalara ters düşecek bir bulguyu ortaya koyuyor. Omega 3 yağ asitlerinin tüketiminin, Alzheimer hastalığı riskini artırdığı gösteriliyor.

Konu oldukça geniş ve derin. Balık tüketimi ile Alzheimer hastalığı arasındaki bağlantının güçlü olduğunu çoğu çalışmada görüyoruz. Bunun aksini söyleyen çalışmaların da var olduğunu belirttim.

 Bu konuda; Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü tarafından hazırlanan ‘’Türkiye'ye Özgü Beslenme Rehberi’’, diyetle haftada en az 2-3 kez balık (350- 400g) yenilmesi önerilmektedir.

Sonuç olarak;

1) Gerek uluslararası gerekse ülkemizde yapılan geniş çaplı çalışmalara göre balık tüketimi; insan vücudu için zihinsel, ruhsal ve fiziksel gelişimi olumlu yönde etkilemektedir.

2) Haftada en az 2-3 kez balık (350- 400g)tüketmek, unutkanlıkla mücadelenize güç katacaktır.

3) Günümüzde bilgiye ulaşmak kolaylaştığına göre; 5-10 saniye öncesini unutmayan kimseler başarıyı yakalayacaktır. Bunun da yolu balık yemekten geçiyor.

Bol balıklı ve huzurlu yaşamların sizin olması dileğimle…

Referanslar:

1. Hu N, Yu JT, Tan L, Wang YL, Sun L, Tan L. Nutrition and the risk of Alzheimer’s disease. Biomed Res Int. 2013;2013:1-12.
2. Dhungana H, Rolova T, Savchenko E, et al. Western-type diet modulates inflammatory responses and impairs functional outcome following per-manent middle cerebral artery occlusion in aged mice expressing the human apolipoprotein E4 allele. J Neuroinflammation. 2013;10:102.
3. Dodge HH, Buracchio TJ, Fisher GG, et al. Trends in the prevalence of dementia in Japan. Int J Alzheimers Dis. 2012;2012:956354.
4. Pallauf K, Giller K, Huebbe P, Rimbach G. Nutrition and healthy ageing: calorie restriction or polyphenol-rich «MediterrAsian» diet? Oxid Med Cell Longev. 2013;2013:707421.
5. Shinto L, Quinn J, Montine T, et al. A randomized placebo-controlled pilot trial of omega-3 fatty acids and alpha lipoic acid in Alzheimer’s disease. J Alzheimers Dis. 2014;38(1):111-20.
6. Humberto Herman Lara*, Eduardo Javier Alanís-Garza, María Fernanda Estrada Puente, Lucía Liliana Mureyko, David Alejandro Alarcón Torres and Liliana Ixtepan Turrent
7. Nutritional approaches to modulate oxidative stress that induce Alzheimer’s disease. Nutritional approaches to prevent Alzheimer’s disease. Gac Med Mex. 2015;151:229-35
8. Lleó  A,  Greenberg  SM,  Growdon  JH.  Current pharmacotherapy for Alzheimer's disease. Annu Rev Med 2006;57:513-33.
9. Ali Emrah Bıyıklı, Nevin Şanlıer. Alzheimer hastalığı ve beslenme. Genel Tıp Derg 2014;24(Ek 2):62-65
10. Ümide Demir Özkay, Yusuf Öztürk, Özgür Devrim Can. Yaşlanan dünyanın hastalığı: Alzheimer hastalığı S.D.Ü. Tıp Fak. Derg. 2011:18(1)/35-42
11. J.W.Williams, B. L. Plassman, J. Burke, and S. Benjamin, “Preventing Alzheimer’s disease and cognitive decline,” Evidence Report/Technology Assessment, no. 193, pp. 1–727, 2010.
12. Nan Hu,Jin-Tai Yu, Lin Tan,Ying-Li Wang,Lei Sun,and Lan Tan. Nutrition and the Risk of Alzheimer’s Disease. BioMed Research International Volume 2013, Article ID 524820, 12 pages http://dx.doi.org/10.1155/2013/524820
13. Norfray JF, Provenzale JM. Alzheimer’s disease: neuropathologic findings and recent advances in imaging. AJR Am J Roentgenol 2004;182:3-13.
14. Gurvit H, Emre M, Tinaz S, et al. The prevalence of dementia in an urban Turkish population. Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008; 23:67-76.
15. Williamson J, Goldman J, Marder KS. Genetic aspects of Alzheimer disease. Neurologist 2009;15(2):80-6.
16. Ertekin-Taner N. Genetics of Alzheimer's disease: a centennial review. Neurol Clin 2007;25(3):611-67.
17. Maccioni RB, Muñoz JP, Barbeito L. The molecular bases  of  Alzheimer's  disease  and  other neurodegenerative  disorders.  Arch  Med  Res 2001;32(5):367-81.
18. Özer E. Alzheimer hastalığında beslenme sorunlarına yaklaşım. Turkiye Klinikleri J Neurol-Special Topics 2012;5:79-83
19. Ramesh BN, Rao TSS, Prakasam A, Sambamurti K, Rao KSJ. Neuronutrition and Alzheimer disease. J Alzheimers Dis 2010;19: 1123–39
20. Kaynak SELEKLER. Alois Alzheimer ve Alzheimer hastalığı. Turkish Journal of Geriatrics Supplement 3, 2010
21. Morris MC. The role of nutrition in Alzheimer’s disease: epidemi­ological evidence. Eur J Neurol 2009;16:1-7.
22. Morris MC, Evans DA, Bienias JL, et al. Consumption of fish and n-3 fatty acids and risk of incident Alzheimer disease. Arch Neurol 2003;60:940-6.
23. Solfrizzi V, Colacicco AM, D’Introno A, et al. Dietary intake of un­saturated fatty acids and age-related cognitive decline: a 8.5-year follow-up of the Italian Longitudinal Study on Aging. Neurobiol Aging 2006;27:1694-704.
24. Kamphuisaun PJ, Wurtman RJ. Nutrition and Alzheimer’s disease: Pre-clinical concepts. Eur J Neurol 2009;16:12-18.
25. Itua I, Naderali EK. Omega-3 and memory function: to eat or not to eat. Am J Alzheimers Dis Other Demen 2010;25:479-82
26. Scarmeas N, Stern Y, Mayeux R, Luchsinger JA. Mediterranean diet, Alzheimer disease, and vascular mediation. Arch Neurol 2006;63:1709-17.
27. Scarmeas N, Stern Y, Mayeux R, et al. Mediterranean diet and mild cognitive impairment. Arch Neurol 2009;66:216–25.
28. Scarmeas N, Luchsinger JA, Schupf N, et al. Physical activity, diet, and risk of Alzheimer disease. JAMA 2009;302:627–37.
29. Norfray JF, Provenzale JM. Alzheimer’s disease: neuropathologic findings and recent advances in imaging. AJR Am J Roentgenol 2004;182:3-13.
30. P. S. Aisen, L. S. Schneider, M. Sano et al., “High-dose B vitamin supplementation and cognitive decline in Alzheimer disease: a randomized controlled trial,” Journal of the American Medical Association, vol. 300, no. 15, pp. 1774–1783, 2008.
31. Shunquan Wua, Yingying Dingb, Fuquan Wuc, Ruisheng Li, Jun Houa, Panyong Mao. Omega-3 fatty acids intake and risks of dementia and Alzheimer’s disease: A meta-analysis. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. http://dx.doi.org/10.1016/j.neubiorev.2014.11.008
32. Devore EE, Grodstein F, van Rooij FJ, et al. Dietary intake of fish and omega-3 fatty acids in relation to long-term dementia risk. Am J Clin Nutr 2009;90: 170e176.
33. Türkiye'ye Özgü Beslenme Rehberi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü. Ankakara, Temmuz 2015. http://www.bdb.hacettepe.edu.tr/TOBR_kitap.pdf
34. Gao Q, Niti M, Feng L, Yap KB, Ng TP. Omega-3 polyunsaturated fatty acid supplements and cognitive decline: Singapore Longitudinal Aging Studies. J Nutr Health Aging 2011;15:32e35.
35. Rusha Shah BS. The Role of Nutrition and Diet in Alzheimer Disease: A Systematic Review. JAMDA. 2013 - American Medical Directors Association, Inc. http://dx.doi.org/10.1016/j.jamda.2013.01.014