Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

Tüten her bir sigara dumanı, insan bedeninin dolaşmak için can atar adeta. Tüm dünyada tütün tüketimi her geçen gün artmaya devam ediyor. Tütün tüketiminin artması da beraberinde tütüne bağlı ölüm ve hastalıkları getiriyor. Sigara içme yaşının ilkokul çağına indiği günümüzde yeterli önlemler alınmadığı taktirde olumsuz birçok tabloyla karşılaşacağız. Bu sorunun çözümü için yediden yetmişe herkese önemli görevler düşüyor.

Dünya’da Tütün Kullanımı

Tütün tüketimi, dünyanın karşılaştığı en büyük halk sağlığı sorunlarından biridir. Her yıl yaklaşık 6 milyon kişi sigaraya bağlı hayatını kaybetmektedir. 2020 yılında bu sayının 7.5 milyona (tüm ölümlerin %10’u) çıkması beklenmektedir.

Türkiye’de Tütün Kullanımı

Türkiye, son 15-20 yılda tütün kontrolü konusunda gösterdiği başarılı ve kararlı çalışmaları ile tütün kontrolünü başarılı bir şekilde uyguluyor. Tüm dünya ülkeleri arasında MPOWER (Monitor, Protect, Offer, Warn, Enforce, Rais) kriterlerini en üst düzeyde uygulamayı başarabilen ülke olmuştur. Bu konuda Türkiye, birçok kez örnek ülke olarak gösterilmiş. Diğer ülkelerin ulaşması, yapması gerekenlere öncülük etmiştir.

Alınan onlarca önleme rağmen; 2012 Küresel Yetişkin Tütün Araştırma Raporuna göre, ülkemizde 15 yaş üstü bireylerin %27,2’si tütün kullanıcısıdır. Oran istenilen seviyede değil ama hayata geçirilen yeni önlemler ile tütün tüketiminin azalması beklenmektedir.

Dünya’da ve Türkiye’de E-Sigara Pazarı

Dünya üzerinde, e-sigarayı destekleme kampanyası çeşitli yöntemlerle hala devam etmektedir. Tıpkı 1950 ve 1960’lardaki sigara reklamları gibi televizyon, radyo, internet, dergiler ve her türlü reklam araçlarında e-sigara reklamları yer almakta ve toplum e-sigaranın zararsız olduğu konusunda yönlendirilmeye çalışılmaktadır.

Türkiye’de elektronik sigara yasal satışı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, internet aracılığıyla ürünün satışını yapan aktif siteler bulunmaktadır. Sitelerin %91’inde 18 yaş uyarısı bulunmamakta, %51’inde güvenli olduğu, %56’sında sigara bıraktırma iddiası, %26’sında “sigara bıraktırır” sloganı vardır. Sitelerin %20’si ürünlerin yararı konusunda ulusal veya uluslararası sağlık kurumlarına atıf yapmıştır.

Bazı ülkeler beklenilenin tam tersi tutum da sergileyebiliyor. Özellikle Birleşik Krallık, e-sigarayı destekleyerek diğer ülkelerden ayrı düşmektedir. İngiliz Halk Sağlığı 2015 raporunda elektronik sigaranın tedavi edici kanıtlarına değinmiştir. Bilhassa e-sigara olarak adlandırılan bu ürünü desteklemeyi ilke olarak benimsemiş durumda. 

Tüm bunların sonucu olarak, son bir yıl içerisinde hem yetişkinlerde hem de çocuklarda e-sigara kullanımı 2 kat artmıştır. Unutmamak gerekir ki; Hayatı boyunca günde tek 1 sigara içenlerin erken ölüm riski, hiç içmeyen gruba göre %64 daha fazladır.

E-Sigara İçeriği

Bu ürünlerin içerdiği maddeler; nikotin, propilen glikol, tütün esansı, gliserin, organik asit, sitrik asit, alkol, su, diğer katkı maddeleri şeklinde. İçeriğinde nane, çikolata gibi aromalara da yer verilmektedir. Ürünün içerdiği nikotin miktarı her nefes için 0,1-30 μg arasında değişebilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde, çocukların ve gençlerin ilgisini azaltmak için e-sigaraya mentol dışında aroma konması yasaklanmıştır.

E-Sigara Kullanımı Yasal mı?

Ülkemize 2007-2008 yıllarında gelen e-sigara, T.C. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı’nın mücadelesi sonunda resmi olarak satışına ve pazarlanmasına sınırlama getirilmiştir. Tıbbi bir ürün olmadığı gerçeği halka yansıtılmıştır. 2013 yılında yasada yapılan değişiklik ile e-sigara, 4207 sayılı kanun kapsamına alınıyor ve reklamı, kapalı yerde içilmesi ve 18 yaşından küçüklere satılması yasaklanıyor. Benzer olarak ABD, Kanada gibi gelişmiş ülkelerde de e-sigaraya karşı kapsamlı yasaklar uygulanmaktadır.

TBMM’de bir milletvekilinin meclise e-sigara ile ilgili verdiği soru önergesi, dönemin sağlık bakanı Dr. Mehmet Müezzinoğlu tarafından yazılı olarak yanıtlanmıştır.

Tütün endüstrisi, alınan bu önlemlerden kurtulabilmek için çeşitli yöntemlere başvurmaktadır. Elektronik sigara da bu amaçla üretilmiştir. Daha çok kişiye daha hızlı ulaşabilmek… Her ne kadar insan sağlığını korumak, sigarayı bıraktırmaya yardımcı olmak amacıyla piyasaya çıksa da işin aslının bu olmadığı; yapılan bilimsel çalışmalar sonucu ortaya konmuştur.

E-sigara satışı yapan web siteyi ve satış yapan yerleri ALO 171 üzerinden şikayet edebiliyorsunuz.

E-Sigaranın Zararları

1. İçerdiği Zararlı Maddeler

İçerdiği zararlı maddelere ayrıntılı bakmak gerekirse; çalışmalar göstermiştir ki, e-sigara toksik ve kanserojen birçok madde içerir. Goniewicz ve ark.’larının yaptıkları çalışmada; sigarada bulunan toksik maddelerin, e-sigaradan çekilen buharda da bulunduğu görülüyor. (Tablo 1). Tabloda dikkat edildiği üzere sigarada bulunmayan bazı maddeler e-sigarada bulunmaktadır.
Elektronik sigaranın kanıtlanmış bu toksik ve kanserojen içeriği, reklamlarında söylenen “zararsızdır” savı ile çelişmektedir.

2. Sitotoksisite

E-sigaranın sitotoksisite olarak bilinen hücre ölümü üzerine etkisi araştırılıyor. Hücreye büyük bir zarar verdiği görülüyor. Özellikle insan embriyo kök hücreleri, fare nöral kök hücreleri ve pulmoner fibroblastlar üzerine sitotoksik etki gösterdiği; Bahl ve ark.nın’larının yaptıkları çalışma ile ortaya konulmuştur.

Elektronik sigara buharındaki ince partiküllerin insan vücudundaki dağılımını inceleyen Zhang ve ark.’larının çalışması bu konuda yapılmış önemli çalışmalardandır. Bu çalışmada, e-sigara buharındaki partiküllerin yaklaşık %20-27’sinin dolaşım sistemi dahil diğer tüm organlarda biriktiği, bunun normal sigaradaki %25-35 değerleri ile karşılaştırılabilir düzeyde olduğu gösterilmiştir.

3. Pasif Etkilenim

Elektronik sigaraların çevreye zarar vermediği, pasif içimin olmadığı uzun bir süredir iddia ediliyordu. Ancak yapılan son çalışmalar, e-sigaranın geleneksel sigara gibi pasif etkilenime neden olduğu görülüyor. Schober ve ark.’ları , e-sigara kullanımına bağlı oda havasında 7 poliaromatik hidrokarbon (grup 1, grup 2-A,grup 2-B ve grup 3 kanserojenler arasında yer alan), yüksek nikotin,propan-1-2-diol, gliserin ve alüminyum (grup 1 kanserojen) saptamışlardır.

4. Sağlık Üzerindeki Kanıtlanmış Diğer Zararlı Etkileri

Elektronik sigarada kullanılan propilen glikol; göz ve diğer mukozalarda irritasyon yapabilen, tekrarlayan maruziyetlerde tüm sistemler üzerine toksik etki gösterebilen bir maddedir. Mevcut etkileri nedeniyle birçok alanda kullanımı yasaklanmıştır. Propilen glikol, ısıtma ve buharlaştırma işlemleri sonrası glikojenoksite dönüşür, bu madde Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi tarafından Grup 2B kanserojen grubunda sınıflanmaktadır.

Vardavas ve ark.’ları, sağlıklı sigara içicilerinde 5 dakika e-sigara kullanımı sonrası yapılan spirometri değerlerinin normal olduğunu ancak dinamik hava yolu direncinde anlamlı oranda artış olduğunu saptamışlardır. 
Elektronik sigara kullanımına bağlı en sık yan etkiler; ağız ve boğaz mukozasının irritasyonu, öksürük, bulantı ve kusma olup pnömoni, kalp yetmezliği, hipotansiyon gibi hayatı tehdit edici etkiler de raporlanmıştır.

ABD Gıda ve İlaç Yönetimi tarafından 2 firma (NJOY ve Smoking Everywhere) tarafından üretilmiş olan 19 ürünün analizi sonucunda, incelenen buhar örneklerinin çoğunda “tütüne özel nitrozamin”ler (TSNA; Tobacco-Specific Nitrosamines), etilen glikol, dietilen glikol ve tütüne özel bazı maddeler (impurites) bulunmuştur.

ABD'de Kaliforniya Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada, otomobil içinde dumandan kalıntı olarak bulunan nikotinin ortamda bulunan nitröz asit ile birleşerek “tütüne özel nitrozamin”lere dönüştüğü gösterilmiştir. Öte yandan FDA tarafından yapılan değerlendirmelerde, piyasadan alınan elektronik sigaraların analizi sonucunda, 100 ml. örnekte 26,8 ile 43,2 mcg. nikotin saptandığı ve analiz sonucunda bulunan nikotin miktarlarının, ürün etiketinde yazılı olandan oldukça farklı miktarlarda olduğu bulunmuştur.

Son zamanlarda e-sigara cihazının patladığına dair veriler de geliyor. Bu, olabilirlik değil, gerçektir. Cihazın ucuza üretilebilmesi için güvenlik sınırları aşılıyor ve insan sağlığı ikinci plana itiliyor. Bu da cihazın patlamasına, yanmasına ve insana fiziksel olarak zarar vermesine neden oluyor.

E-Sigara, Geleneksel Sigarayı Bırakmada Yardımcı mı?

Elektronik sigara, nikotin bağımlılığı ile mücadele konusu ile ters düşmektedir. İçeriğinde nikotin barındırıyor olması ve e-sigara kullanan kimselerin, normal sigara tüketimine devam ediyor olması gerekli yanıtı vermektedir ancak çalışmalara bakmak gerekir.

Çalışmalardan biri, 2015 yılında ABD'de CDS tarafından yapılıyor. Araştırma, elektronik sigara kullananların %58.8'inin aynı zamanda sigara da içtiklerini gösteriyor. Yani sigarayı bıraktırmakta yardımcı olmamakta ve yeni bir bağımlılık alanı oluşturmaktadır.

Adkison ve ark.’larının ABD, Kanada, Birleşik Krallık ve Avusturya’yı içine alan çalışmalarında, e-sigarayı sigara bırakma amaçlı kullandığını ifade eden içiciler ve kullanmayan sigara içicilerinde 1 yıl sonunda sigara bırakma oranları arasında fark olmadığını saptıyorlar.

Vickerman ve ark.’larının çalışmasında ise, e-sigara kullananlarda kullanmayanlara göre sigara bırakma oranı istatistiksel olarak daha düşük bulunuyor. Bu sonuç, e-sigaranın nikotin bağımlılığının devamına yol açarak sigara bırakmayı olumsuz etkileyeceğinin bir göstergesidir.

Yine 2014 yılında yayınlanan Grana ve ark.’larının çalışmasında da, e-sigara kullananlar ile kullanmayan sigara içicileri arasında, sigara bırakma oranları açısından fark gözlenmiyor.

Etter ve ark.’larının yaptıkları bir çalışmada; e-sigara web sitesinden seçtikleri e-sigara kullanımına yeni başlayan, sigarayı bırakmış kişileri 1 yıl boyunca takip ediyorlar. Çalışmada, %6 olgunun tekrar sigara kullanmaya başladığı ve %92 olgunun da günlük e-sigara kullanmaya devam ettiği saptanıyor. Yazarlar buradan hareketle, e-sigaranın relapsları önleyebileceği yorumunu yapmışlardır. Ancak mevcut kanıtların e-sigaranın güvenilirliği konusunda yetersiz olması nedeniyle, e-sigara şimdiye kadar hiçbir sağlık kurum ya da kuruluşundan sigara bırakma tedavisi için onay almamıştır.

Tüm bu çalışmaların genel sonucu; e-sigaranın sigara bırakmada etkili olmadığıdır. Firmalar, tüketicilere e-sigaranın sigara bırakmak için kullanılabileceğini söyleyerek satışı arttırmayı planlıyor. Bu konuda tüketiciler oldukça dikkatli davranmalıdır.

Güvenli Sigara İçimi Var mı?

Elbette yok ancak sigara bağımlılığının ortaya çıkardığı güvenli sigara içme davranışı tehlikeli kapıları aralamaktadır. Sürekli sorulan sorulardan biri de hangisi daha zararlı veya daha az zararlı yönünde oluyor. Bu konuda yapılan çalışmalar ve rehberlerin önerilerine bakıldığında;

a) Amerikan Kanser Derneği: ‘’Güvenli tütün tüketme yöntemi yoktur.’’

b) Mayo Clinic: ‘’Güvenli tütün tüketme yöntemi yoktur.’’

c) Amerikan Akciğer Derneği: ‘’Sigara tüketimi, sağlık açısından önemli riskler taşımaktadır ve alternatif güvenli içim yoktur.’’

d) Dünya Sağlık Örgütü: ‘’Güvenli tütün çeşidi bulunmamaktadır.’’

e) ABD Ulusal Kanser Enstitüsi: ‘’Güvenli tütün çeşidi bulunmamaktadır.’’

f) ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezl: ‘’Güvenli tütün tüketme yöntemi yoktur.’’
yönünde önerilerinin olduğu görülüyor.

Önemli Notlar

Amerikan Kalp Cemiyeti e-sigara satış ve kullanımının, tütün ürünleri içeren diğer ürünler ile aynı kapsamda kanunlara dahil edilmesi ve küçük yaştaki çocuklara satışının yasaklanması gerektiğini bildirmiştir. Dünya Sağlık Örgütü de e-sigaranın satışı ve kullanımı konusunda sıkı kontrol önlemlerinin alınması gerektiğine vurgu yapan bir rapor yayınlamıştır.

E-sigara içerdiği maddeler bakımından toplum sağlığını tehdit etmektedir. Bundan sonraki süreçte tütünle mücadelenin bir ayağı da e-sigara ile mücadele olmalı, toplum e-sigaranın zararları konusunda bilinçlendirilmeli, gerekli önlemlerin alınması amaçlı siyasi otoritelerde farkındalık oluşturulmalıdır.

Yazan: İntern Dr. Mehmet GÜNATA