Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

Antibiyotik kelimesinin Yunancadan, anti

(karşı) ve bios (yaşam) kelimelerinden türetilmiştir ve “yaşam karşıtı” anlamına gelmektedir.

Antibiyotik çağı 1929’da Sir Alexander Fleming’in penisilini keşfetmesi ile başlamıştır.

Bilinçsiz antibiyotik kullanımı dünya genelinde önemli bir sağlık sorunu haline gelmiştir.

Bilinçsiz antibiyotik kullanımı bağırsak mikrobiyotasında hasara yol açarak çeşitli sağlık

sorunlarının görülme riskini arttırabilmektedir. Antibiyotiklerin bilinçsiz kullanımının en kötü

sonuçlarından biri de antimikrobiyal direnç gelişimidir. Antibiyotiklerlerin sadece bakteriyel

hastalıklara karşı etkili olduğu ve virüslere bağlı enfeksiyonları tedavi etmediği

unutulmamalıdır.

Gelişmiş ülkelerde tüketim sıralamasında antibiyotikler beşinci sıradayken, Türkiye

antibiyotik kullanımında ne yazık ki birinci sırada yer almaktadır. Türkiye’de yıllık kişi

başına ilaç tüketiminin %21’ini antibiyotiklerin oluşturduğu bilinmektedir. Antibiyotikler

bağırsak duvarında bütünlüğü bozarak bağırsak duvarının geçirgenliğinin artmasına yol

açmakta ve böylece hastalık yapıcı maddelerin vücuda geçişini kolaylaştırmaktadır.

Özellikle son yıllarda bağırsak mikrobiyotası alanında yapılan araştırmalar giderek artış

göstermiştir. Bunun nedeni ise bağırsak mikrobiyotasının insan sağlığı üzerine olan önemli

etkileridir. Bağırsak mikrobiyotası, bağırsakta bulunan tüm mikroorganizmaları ifade

etmektedir. Bağırsak mikrobiyotasının bakteriler başta olmak üzere, mantar, protozoal ve

arkeal türleri de içeren 100 trilyondan fazla mikroorganizmadan oluştuğu bilinmektedir.

Bağırsak mikrobiyotasında faydalı ve zararlı mikroorganizmalar belirli bir denge halinde

yaşamaktadır. Bağırsak mikrobiyatasındaki mikroorganizmaların dengesinin bozulması

bağırsak duvarının görevini olumsuz etkileyerek hastalık oluşma riskini arttırabilmektedir.

Bunun bir nedeni de bağışıklık hücrelerinin %80’i bağırsakta yer almasıdır. Bu nedenle

bağırsaktaki dengenin bozulması bağışıklık sisteminin de fonksiyonunun bozulması anlamına

gelmektedir. Son yıllarda bağırsak mikrobiyotasının hastalık gelişiminde çok önemli roller

oynadığı kanıtlanmıştır. Bağırsak mikrobiyotasındaki dengenin bozulmasında birçok faktör

rol oynamaktadır.

Bağırsak mikrobiyotasının dengesini bozan başlıca faktörler:

-Bilinçsiz antibiyotik kullanımı

-Genetik

-Hatalı beslenme tarzı

-Vücutta ağır metal birikimi (sık dip balık tüketimi, sigara kullanımı, hava kirliliği)

-Kontrolsüz ilaç kullanımı (mide ilaçları, doğum kontrol hapları…)

-Sezaryen doğum

-Stres

-İklim/Coğrafi konum

-Yaş

Bağırsak mikrobiyotası yerine getirdiği işlevler nedeniyle “metabolik organ” olarak

tanımlanmaktadır. Bağırsak mikrobiyotası önemli metabolik fonksiyonları gerçekleştirir ve

vücutta bağışıklık sistemini uyararak bağışıklık yanıtların düzenlenmesinde rol alır. Bağırsak

mikrobiyotasında faydalı ve zararlı mikroorganizmaların dengesinin bozulması “disbiyozis”

olarak tanımlanmaktadır. Disbiyozis sonucu bağırsak duvarında geçirgenlik artar ve hastalık

yapıcı maddelerin vücuda geçişi kolaylaşır. Yapılan bilimsel araştırmalar bağırsak

mikrobiyotasında meydana gelen disbiyozisin çeşitli kronik hastalıklarla ilişkisi olduğunu

bildirmiştir. Bağırsak mikrobiyotasındaki faydalı ve zararlı mikroorganizmaların dengesinin

bozulmasının allerjiler, egzama, obezite ve diyabet gibi metabolik hastalıklar, kalp-damar

hastalıkları, huzursuz bağırsak sendromu, alzheimer ve parkinson hastalığı gibi

nörodejeneratif hastalıklarla ilişkisi çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir.

Bilinçsiz (gereksiz kullanım, yanlış doz, yanlış antibiyotik tercihi) antibiyotik kullanımı

ülkemizde ve dünyada oldukça sık görülmektedir. Ayrıca bilinçsiz antibiyotik kullanımı

sonucu antibiyotik ilaçlara karşı mikroorganizmaların geliştirdiği direnç günümüzde küresel

bir sağlık problemi haline gelmiştir.

Endikasyon olduğunda antibiyotik kullanımı hastalık şiddetinin ve süresinin kısaltılmasında

önemli rol oynamaktadır. Fakat bilinçsiz ve uygunsuz kullanımı uzun vadede birçok sağlık

sorununa yol açarak kalıcı hasarlara sebep olabilmektedir. Bilinçsiz antibiyotik kullanımının

bağırsak mikrobiyotasındaki doğal dengeyi bozarak bağırsakta disbiyozise yol açarak çeşitli

sağlık sorunlarının görülme riskini arttırdığı bilinmektedir. Antibiyotik kullanımına bağlı

olarak bağırsak mikrobiyota kompozisyonunda kalıcı değişimler meydana gelebilmektedir.

Helicobacter pylori tedavisinde olduğu gibi çoklu antibiyotik içeren tedavi protokollerinde

bağırsak mikrobiyotasında yer alan bazı bakteriler tamamen ortadan kaldırdığı görülmüştür.

Bunun dışında antibiyotik kullanımı sonucu, bağırsak mikrobiyotasında yer alan

mikroorganizma çeşitliliği bakımından da farklılıkların oluştuğu gösterilmiştir. Antibiyotik

tedavisi sonrasında bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen hasar antibiyotiğin etki

spektrumuna, dozuna, türüne ve uygulama şekline göre değişiklik gösterdiği bilinmektedir.

Ayrıca antibiyotiğin farmakodinamik ve farmakokinetik özelliklerinin de bağırsak

mikrobiyotasında meydana gelen hasarı etkilediği bilinmektedir.

Antibiyotikler sadece hastalık yapan mikroorganizmaları değil, sağlıklı yaşam için gerekli

olan faydalı mikroorganizmaları da yok ederek bağırsak mikrobiyotasında disbiyozise yol

açmaktadır. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen disbiyozisin mümkün olduğunca en

kısa sürede onarılması hastalıklardan korunmak için oldukça büyük önem taşımaktadır.

Antibiyotik kullanımı ile birlikte bağırsakta faydalı mikroorganizmalar da yok olmaktadır. Bu

nedenle bağırsak duvarının onarılmasında probiyotik mikroorganizmalara gereksinim

duyulmaktadır. Probiyotik kelimisi “yaşam için” anlamına gelmektedir. Probiyotik

mikroorganizmalar, belirli besinlerde yada besin takviyelerinde bulunan sağlığa faydalı

mikroorganizmalardır. Probiyotik mikroorganizmalar, ağız yoluyla yeterli düzeyde tüketildiği

zaman kişinin sağlığı ve fizyolojisi üzerine olumlu etkiler oluşturduğu bilinmektedir.

Probiyotikler, bağırsakta mikrobiyal dengeyi sağlayarak hastalıkların oluşmasını önlemeye

yardımcı olmaktadır. Probiyotik mikroorganizmalar, zararlı mikroorganizmaların

kolonizasyonunu engellemekte ve bağışıklık sistemini düzenlemektedir.

Bilimsel araştırmalar antibiyotik kullanımının bağırsakta disbiyozis oluşumunda rol

oynadığını ve bağırsakta mikroorganizma çeşitliliğini azalttığını göstermiştir. Probiyotik

mikroorganizmaların, bağırsak mikrobiyotasının onarılması üzerindeki olumlu etkilerinin olduğu bildirilmiştir.

Bağırsak duvarının onarılmasında doğru probiyotik mikroorganizma seçimi ve doğru dozun uygulanması oldukça önemlidir.

Probiyotik mikroorganizmaların sağlığa olan faydalarından yararlanabilmesi için bağırsak florasına ulaşıncaya dek canlılıklarını

koruması ve kolonizasyon yeteneğinin yüksek olması gerektiği bildirilmiştir.

Sonuç olarak antibiyotiklerin tüm dünyada en çok kullanılan ilaçlar arasında ilk sıralarda yer

aldığını ve bunun birçok kronik hastalığa zemin hazırladığı bilinmektedir. Antibiyotik

kullanımı tüm dünyada halk sağlığını tehdit eder hale gelmiştir. Antibiyotiklerin bağırsak

mikrobiyotasında meydana getirdiği mikrobiyal dengesizliğin göz ardı edilmemesi gerektiği

bildirilmişir. Bilinçsiz antibiyotik kullanımındaki artış, bağırsak mikrobiyotasında disbiyozis

oluşumuna zemin hazırlamakta ve kronik hastalıkların görülme riskinin artmasına yol

açmaktadır. Antibiyotik kullanımının yararları olmasına karşın zararlarının da olduğu

unutulmamalıdır.

Kaynaklar:

Bezelye Blog / Tuğba Cici

1. Yoon, M. Y., & Yoon, S. S. (2018). Disruption of the Gut Ecosystem by
2. Antibiotics. Yonsei medical journal, 59(1), 4–12. 
3. Ventola C. L. (2015). The antibiotic resistance crisis: part 1: causes and
4. threats. P & T : a peer-reviewed journal for formulary management, 40(4),
5. 277–283.
6. Francino M. P. (2016). Antibiotics and the Human Gut Microbiome: Dysbioses
7. and Accumulation of Resistances. Frontiers in microbiology, 6, 1543. 
8. Ha, C. W., Lam, Y. Y., & Holmes, A. J. (2014). Mechanistic links between gut
9. microbial community dynamics, microbial functions and metabolic
10. health. World journal of gastroenterology, 20(44), 16498–16517. 
11. Hemarajata, P., & Versalovic, J. (2013). Effects of probiotics on gut
12. microbiota: mechanisms of intestinal immunomodulation and
13. neuromodulation. Therapeutic advances in gastroenterology, 6(1), 39–51.
14. Carding, S., Verbeke, K., Vipond, D. T., Corfe, B. M., & Owen, L. J. (2015).
15. Dysbiosis of the gut microbiota in disease. Microbial ecology in health and
16. disease, 26, 26191.
17. Goderska, K., Agudo Pena, S., & Alarcon, T. (2018). Helicobacter pylori
18. treatment: antibiotics or probiotics. Applied microbiology and
19. biotechnology, 102(1), 1–7.