Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

New Hampshire'da 41 yaşındaki bir adam, EEE veya “üçlü E” olarak da bilinen doğu at ensefaliti virüsü adı verilen sivrisinek kaynaklı nadir bir hastalığa yakalandıktan sonra geçen hafta hayatını kaybetti. Bu, New Hampshire'da son on yılda görülen ilk insan vakasıydı. Bu yıl Wisconsin, New Jersey, Massachusetts ve Vermont'ta dört insan EEE enfeksiyonu daha rapor edilmiştir. 

Her ne kadar bu salgın küçük olsa ve üçlü E Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan çoğu insan için bir risk teşkil etmese de, halk sağlığı yetkilileri ve araştırmacılar ölümcül virüsün hem bu yıl hem de gelecek yazlarda halk için oluşturduğu tehditten endişe duymaktadır. Maruz kaldıktan 4 ila 10 gün sonra insanlarda şiddetli grip benzeri semptomlara ve nöbetlere neden olabilen ve bulaştığı kişilerin yüzde 30 ila 40'ını öldüren hastalığın bilinen bir tedavisi yoktur. Üçlü E enfeksiyonundan kurtulan insanların yarısı kalıcı nörolojik hasarla baş başa kalmaktadır. EEE'nin yüksek ölüm oranı nedeniyle eyalet yetkilileri, 10 topluluğun üçlü E için “kritik” veya “yüksek riskli” olarak belirlendiği Massachusetts'te böcek ilacı püskürtmeye başladı. Eyaletteki kasabalar parklarını akşam karanlığından şafağa kadar kapattı ve insanları sivrisineklerin en aktif olduğu akşam 6'dan sonra içeride kalmaları konusunda uyardı. 

Her yaz ABD'de insanlar için risk oluşturan bir başka sivrisinek kaynaklı hastalık olan Batı Nil virüsü gibi, üçlü E de gezegen ısındıkça hızla değişen çevresel faktörler tarafından kısıtlanmaktadır. Bunun nedeni sivrisineklerin iklim değişikliğinin yarattığı daha sıcak ve daha nemli koşullarda gelişmesidir.

Eyalet hükümetine bağlı bir araştırma ve halka erişim birimi olan Connecticut Tarımsal Deney İstasyonu'nda 35 yıldır sivrisinek kaynaklı hastalıkları inceleyen araştırmacı Theodore G. Andreadis, “Son 10 yıl içinde doğu at ensefaliti virüsü ile ilgili faaliyetlerin yeniden canlandığını gördük” dedi. “Ve daha önce tespit edilmediği daha kuzey bölgelere doğru bir ilerleme gördük.” Araştırmacılar virüsün artmasına ve azalmasına neyin neden olduğunu bilmiyorlar, ancak Andreadis iklim değişikliğinin özellikle yeni bölgelere yayılmasını teşvik eden faktörlerden biri olduğunun açık olduğunu söyledi. 

Kayıtlara geçen ilk üçlü E salgını 1830'larda Massachusetts'te atlarda meydana geldi - üç E'den birinin “at” anlamına gelmesinin nedeni bu. Ancak tam bir asır sonra, 1934'te sivrisinekler hastalığın potansiyel vektörleri olarak suçlandı. Hastalığın kaydedilen ilk insan vakaları da dört yıl sonra, 1938'de Massachusetts'te meydana geldi. O yıl eyalette 38 insan vakası görüldü; bunların 25'i ölümle sonuçlandı. O zamandan beri, insan vakaları çoğunlukla Körfez Kıyısı eyaletlerinde ve giderek artan bir şekilde Kuzeydoğu'da kaydedilmiştir. 1964'ten 2002'ye kadar Kuzeydoğu'da yılda birden az hastalık vakası görülmüştür. 2003'ten 2019'a kadar bölgedeki ortalama vaka sayısı yılda 4 ila 5'e yükselmiştir.

Hastalık iki tür sivrisinek tarafından yayılmaktadır. Bunlardan ilki Culiseta melanura ya da kara kuyruklu sivrisinek olarak adlandırılan türdür. Bu sivrisinek sert ağaçlı bataklıklarda yaşama eğilimindedir ve kızılgerdan, balıkçıl ve çalıkuşu gibi kuşlarla beslenerek virüsü onlar arasında yayar. Ancak melanura sivrisineği genellikle memelileri ısırmaz. Farklı bir sivrisinek türü olan Coquillettidia perturbans, ABD'de bildirilen insan vakalarının çoğundan sorumludur. Perturbans sivrisineği, kuşlarla beslenirken EEE virüsünü alır ve daha sonra ısırdığı insanlara ve atlara bulaştırır. Yaz sonuna doğru, sivrisinekler en yüksek sayılarına ulaştığında ve mevcut herhangi bir kan öğünü için itişmeye başladığında, insan vakaları ortaya çıkmaya başlar. 

2021'de ABD'nin kuzeydoğusunda üçlü E'nin ilerleyişine ilişkin tarihsel bir retrospektif yayınlayan Andreadis, iklim değişikliğinin hastalığın önemli bir itici gücü olarak ortaya çıktığını söyledi. 

“Kışlar daha ılıman, yazlar daha sıcak geçiyor ve hem yağış hem de kuraklıkta aşırılıklar yaşıyoruz” dedi. “Bunun sivrisinek popülasyonları üzerindeki etkisi muhtemelen oldukça derin.” 

Daha yüksek küresel ortalama sıcaklıklar, türü ne olursa olsun genellikle daha fazla sivrisinek üretir. 

Çalışmalar, belirli bir eşiğe kadar (yaklaşık 90 Fahrenheit derece) daha yüksek hava sıcaklıklarının C. melanura yumurtalarının çatlaması için gereken süreyi kısalttığını göstermiştir. İlkbahar ve sonbaharda daha yüksek sıcaklıklar, sivrisineklerin üremek ve beslenmek için sahip oldukları gün sayısını uzatır. Ve eğer hava daha sıcaksa bir yaz mevsiminde daha fazla kez beslenirler - sivrisinekler ektotermiktir, yani metabolizmaları daha yüksek sıcaklıklarda hızlanır. 

Sivrisinek yumurtalarının çatlamak için suya ihtiyacı olduğundan, yağışlar da sivrisinek üremesi ve faaliyetlerinde rol oynar. Daha sıcak bir atmosfer daha fazla nem tutar, bu da küçük yağış olaylarının bile bugün geçen yüzyılda olduğundan daha fazla su döktüğü anlamına gelir. Yol kenarındaki hendeklerde, terk edilmiş araba lastiklerinde, göletlerde, bataklıklarda ve çukurlarda ne kadar çok durgun su varsa, sivrisineklerin üremesi için o kadar çok fırsat vardır. Ve daha sıcak su, C. melanura yumurtalarının kuluçka süresini kısaltarak, bir çalışmanın ortalamadan daha sıcak su sıcaklıklarının “EEE'nin çoğalma olasılığını artırdığı” sonucuna varmasına yol açıyor. 

Sivrisinekler gibi hastalık vektörlerinin yayılmasını teşvik eden tek faktör iklim değişikliği değildir. On yıllar önce sanayi ve tarım için kesilen alanların yavaş yavaş yeniden ağaçlandırılması, böcekler için yeni yaşam alanları yaratıyor. Aynı zamanda, müteahhitler ormanlık veya yarı ormanlık bölgelerde giderek daha fazla sayıda yeni ev inşa ederek insanları doğal dünyaya ve içinde yaşayan böceklere daha da yaklaştırıyor. 

Bireysel düzeyde, EEE ve diğer sivrisinek kaynaklı hastalıklardan korunmanın en iyi yolu ısırıkları önlemektir: Sivrisineklerin ısırmaya en yatkın olduğu akşam karanlığı ve şafak vakti uzun kollu ve pantolon giymek ve düzenli olarak etkili bir sivrisinek spreyi uygulamak. Ancak yerel sağlık departmanlarının halk sağlığını korumak için atabileceği adımlar da vardır; örneğin sivrisinek larvaları için su havuzlarını test etmek ve üçlü E tespit edildiğinde halkı bilinçlendirme ve böcek ilacı püskürtme kampanyaları yürütmek gibi. Massachusetts, son yazlarda sivrisinekleri üçlü E için test etme konusunda proaktif davranan bir eyalet örneğidir. 

İnsanları bu hastalıktan korumanın en etkili yolu, bu hastalığa karşı bir aşı geliştirmek olacaktır. Atlar için halihazırda bir aşı mevcuttur, ancak hastalık çok nadir görüldüğü için aşı üreticilerinin insanlarda üçlü E için bir önleyici geliştirmeleri için çok az teşvik vardır.  

Bir grup biyolog geçen yıl Frontiers adlı açık erişimli bilimsel dergide “EEE henüz küresel bir sağlık acil durumu olmasa da, vakalardaki son artış beklenmedik bulaşıcı hastalık salgınlarına karşı hazırlıksız olduğumuzu ortaya koydu” diye yazdı. “Bu tehditler karşısında proaktif aktif kontrol önlemleri almak ve uyanıklığı arttırmak akıllıca olacaktır.”