Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

1999-2016 yılları arasında 200 binin üzerinde Amerikalı reçeteli opioidleri aşırı dozda kullandıkları için hayatını kaybetti. Bilimciler de bunun üzerine uzun süredir bağımlılık yapmayan bir ağrı kesici geliştirmek için çalışıyor ve bu gibi vakalara son vermek istiyor. Wake Forest Üniversitesi Farmakoloji Profesörü Mei-Chuan Ko önderliğindeki bir ekip, oldukça etkili ve bağımlılık yapmayan bir ilaç geliştirdiğini söylüyor.

Science Translational Medicine dergisinde yayımlanan makaleye göre AT-121 adı verilen ilaç, sıradan ağrı kesiciler gibi beyindeki ağrıyı azaltan “mu opioid” algılayıcılarını hedef alıyor. Bu ilaç diğer ağrı kesicilerden farklı olarak ayrıca nosiseptin/orfanin FQ peptit (NOP) algılayıcılara bağlanarak beynin bağımlılık oluşturan tepkilerini engelliyor.

Ko “Bu bileşen ikili bir etki gösteriyor. Bu yüzden hem güvenli hem de bağımlılık yapmıyor” diyor. Fentanil gibi sentetik opioid ilaçlar bağımlılık yapan özellikleri sebebiyle özellikle tehlike arz ediyor. AT-121 ise bu sorunun üstesinden gelebiliyor. Geleneksel ağrı kesiciler, beyin ve omurilikte yer alan nöronların üzerinde bulunan “mu algılayıcıları”na bağlanıyor. Aktif hale geldiklerinde “mu algılayıcıları” hücrenin içinde bir moleküler katlanmaya sebep olarak ağrıyı dindiriyor. Bu algılayıcılar aynı zamanda vücutta doğal ağrı kesici moleküllerin salınımıyla oluşan ve “koşucu kafası” olarak bilinen durumdan da sorumlu. Ancak morfin gibi opioid ilaçlar ayrıca diğer proteinleri de aynı sinyal yolu üzerinden etkileyerek kabızlık, solunum hızında azalma ve zaman içinde ilaç toleransının artması gibi sonuçlara sebep oluyor.

NOP’lar ise “mu algılayıcıları”nın bazı etkilerini sıfırlıyor. Özellikle de ağrı kesici alınınca hissedilen ve bağımlılığa sebep olan zevk deneyimini engelliyor. Her iki sinyal yolunu da harekete geçirmek, ağrı kesici etkiyi artırırken coşku hissini engelliyor.

İlacın etkileri maymunlar üzerinde doğrulandı

Maymunlar üzerinde test edilen ilacın, ağrıyı azaltma konusunda morfinden 100 kat daha etkili olduğu görüldü. Düşük dozda AT-121 verilen maymunlar, kuyruklarını 50 santigrat derecelik suyun içinde birkaç dakika boyunca tutma konusunda hiçbir sıkıntı yaşamadı. Aynı şeyi yapmaları için maymunlara verilmesi gereken morfin miktarı çok daha fazla. Ayrıca maymunların benzer deneylerin ardından kokain ve oksikodon gibi ilaçları kendi başlarına tüketmeye başladıkları görüldü. Ancak AT-121 çözeltisini yeniden tüketmek için bir girişimleri olmadı. Bu da ilacın bağımlılık yaratmadığı görüşünü destekliyor. Ayrıca ilaç sıradan opioidler gibi solunum problemlerine de yol açmadı.

Başka ağrı araştırmaları da benzer şekilde ilaçlar üretmek için çalışmıştı. Bazıları oksikodonun kimyasal yapısını değiştirerek kan-beyin bariyerini daha yavaş geçmesini sağlamayı hedeflemişti. Diğerleri ise solunumu azaltma gibi yan etkileri olmayan ağrı kesiciler geliştirmeye odaklanmıştı. Ancak çoğu alternatif hala ileride bağımlılığa sebep olabilen hafif bir yükselme hissi oluşturuyor.

İnsanlar üzerinde denenmesi vakit alabilir

Ko ve ekibi en doğru doz ve formülasyonu belirlemek için daha fazla çalışma yapmak istiyor. İlaç daha sonra insanlarda denenmeye başlayacak. Ancak bu durum iki ila üç yıl kadar sürebilir. Ko “Bu tamamen yeni bir kimyasal” diyor.

Kaynaklar

https://www.inverse.com/article/48605-experimental-painkiller-at-121-is-not-addictive

https://www.dunyahalleri.com/morfinden-daha-etkili-ve-bagimlilik-yapmayan-bir-agri-kesici-kesfedildi/

http://stm.sciencemag.org/content/10/456/eaar3483