Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

ABD’li bir adamın neredeyse yirmi yıl boyunca bilinçli şekilde kendisine yılan zehri enjekte etmesiyle elde edilen antikorlar, bilim insanlarına göre "eşi benzeri olmayan" bir panzehirin yolunu açtı. Tim Friede adlı adamın kanında bulunan antikorlar, hayvanlar üzerinde yapılan testlerde çok çeşitli ölümcül yılan türlerinin zehrine karşı koruma sağladı. Mevcut panzehir tedavilerinin, yılanın türüne özel olması gerekiyor. Ancak Mr. Friede’nin 18 yıllık bu çabası, yılda 140.000 insanın ölümüne ve üç katı kadar insanın uzuv kaybı ya da kalıcı sakatlık yaşamasına yol açan yılan ısırıklarına karşı evrensel bir panzehir geliştirilmesi yolunda büyük bir adım olabilir.

Tim Friede şimdiye kadar aralarında mamba, kobra, taipan ve krait gibi dünyanın en ölümcül yılanlarının da bulunduğu türlerden elde ettiği zehirle 700’den fazla enjeksiyon yaptı ve 200'den fazla kez yılanlar tarafından ısırıldı. Başlangıçta sadece kendi bağışıklığını güçlendirerek yılanlarla çalışırken kendini korumak istiyordu ve deneyimlerini YouTube’da paylaşıyordu. Ancak eski bir tır şoförü olan Friede, erken dönemde iki kobra ısırığı sonrası komaya girdiğinde "tamamen batırdığını" söyledi.

“Ölmek istemiyordum. Parmağımı kaybetmek istemiyordum. İşe gitmem gerekiyordu,” dedi BBC’ye. Asıl motivasyonunun dünya genelinde daha iyi tedaviler geliştirmek olduğunu belirterek şunları ekledi: “Bu artık bir yaşam tarzı haline geldi. Sürekli daha fazla, daha fazla ve daha fazlasını yaptım – 8.000 mil ötedeki insanlar için, yılan ısırığı yüzünden ölen insanlar için.”

‘Kanından Biraz Almak İsterdim’

Günümüzde panzehirler, küçük dozlarda yılan zehri hayvanlara (genellikle atlara) enjekte edilerek elde ediliyor. Bu hayvanların bağışıklık sistemlerinin ürettiği antikorlar ise tedavi amaçlı kullanılıyor. Ancak panzehirin etkili olabilmesi için zehrin türüyle çok iyi eşleşmesi gerekiyor. Aynı yılan türünün bile farklı coğrafyalardaki zehirleri farklılık gösterebiliyor. Örneğin Hindistan’da üretilen bir panzehir, aynı türün Sri Lanka’daki versiyonuna karşı daha az etkili olabilir.

Bilim insanları bu nedenle “geniş yelpazede etkili nötralize edici antikorlar” aramaya başladı. Bu antikorlar, zehrin yalnızca belirli bir türüne özgü kısımlarını değil, tüm toksin sınıflarında ortak olan bölgeleri hedef alıyor. Bu noktada biyoteknoloji şirketi Centivax'ın CEO’su Dr. Jacob Glanville, Tim Friede’den haberdar oldu. “Dünyada bu türden antikorları geliştirmiş biri varsa, o kesinlikle Tim’dir,” diyen Glanville, şöyle devam etti:

“İlk görüşmede ‘Bu biraz garip olabilir ama kanından biraz almak istiyorum’ dedim.” Mr. Friede bu teklifi kabul etti ve araştırma, yalnızca kan örneği alınacağı için etik onay aldı – kendisine tekrar zehir verilmeyecekti. Araştırma, elapid ailesine (koral yılanlar, mambalar, kobralar, taipanlar ve kraitler) odaklandı. Bu yılanların zehirleri esas olarak nörotoksin içeriyor; yani solunumu durdurup felce yol açıyor.

Dünya Sağlık Örgütü’nün en ölümcül yılanlar listesinde yer alan 19 elapid türü seçildi ve Mr. Friede’nin kanında bu tür zehirlere karşı savunma mekanizmaları arandı. Cell dergisinde yayımlanan araştırmada, nörotoksinlerin iki sınıfını hedef alan iki geniş yelpazede etkili antikor tespit edildi. Üçüncü bir toksin sınıfını hedefleyen bir ilaç da eklenerek panzehir kokteyli oluşturuldu.

Fareler üzerinde yapılan deneylerde bu kokteyl, 19 yılan türünden 13’ünün ölümcül dozlarına karşı tam koruma sağladı. Diğer 6 tür için ise kısmi koruma sağlandı. Dr. Glanville, bu koruma düzeyini “eşi benzeri olmayan” olarak tanımladı ve “günümüzde hiçbir panzehrin bulunmadığı birçok elapidi kapsıyor olabilir” dedi.

Evrensel Panzehire Bir Adım Daha

Ekip, antikorları daha da rafine etmeyi ve dördüncü bir bileşen ekleyerek tüm elapid zehirlerine karşı tam koruma sağlamayı hedefliyor. Yılanların diğer ana ailesi olan vipers (çıngıraklılar, engerekler gibi) ise nörotoksin yerine daha çok kanı etkileyen hemotoksinler içeriyor. Ayrıca doğrudan hücreleri öldüren sitotoksin gibi başka toksin sınıfları da bulunuyor – toplamda yaklaşık 12 geniş toksin sınıfı var. Columbia Üniversitesi’nden araştırmacı Prof. Peter Kwong, “Bence önümüzdeki 10-15 yıl içinde bu tüm toksin sınıflarına karşı etkili bir şeyimiz olacak,” dedi.

Mr. Friede’nin kan örneklerindeki araştırma halen devam ediyor. “Tim’in antikorları gerçekten olağanüstü – bağışıklık sistemine bu çok geniş kapsamlı tanımayı öğretti,” diyen Prof. Kwong, araştırmadan umutlu.

Nihai hedef, ya tüm yılan zehirlerine karşı etkili tek bir panzehir geliştirmek ya da elapid ve viper yılanları için ayrı ayrı birer enjeksiyon yapmak. Liverpool Tropikal Tıp Okulu’ndaki Yılan Isırığı Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Nick Casewell, bu koruma genişliğinin “kesinlikle yeni bir yaklaşım” olduğunu ve bu yöntemin “uygulanabilirliğine dair güçlü bir kanıt” sunduğunu söyledi.

Ancak panzehirin insanlar üzerinde kullanılabilmesi için hâlâ çok sayıda test yapılması gerektiğini vurguladı. Yine de Mr. Friede, bu aşamaya gelmiş olmaktan memnun: “İnsanlık için iyi bir şey yapıyor olmak bana kendimi iyi hissettiriyor. Bu benim için çok önemliydi. Gurur duyuyorum. Oldukça havalı bir şey.”

Kaynak: bbc.news