Biomedya - Biyoteknoloji & Yaşam Bilimleri

Kara delikler genellikle her şeyi yutan korkutucu yapılar olarak bilinir. Ancak bu gizemli uzay cisimleri her zaman aktif değildir. Aksine, birçok kara delik uzun süreler boyunca sessiz kalabilir. Şimdiye kadar, bir kara deliğin gerçek zamanlı olarak “uyandığına” hiç tanıklık edilmemişti — ta ki bugüne kadar.

Astronomlar, Dünya'dan yaklaşık 300 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir kara deliğin yeniden aktif hale gelişini birkaç yıl boyunca gözlemledi. Bu olağanüstü olay, kara deliklerin yaşam döngülerine dair bildiklerimizi sorgulatıyor. Bulgular, 11 Nisan’da Nature Astronomy dergisinde yayımlandı.

Uzun yıllardır sessiz kalan, Başak (Virgo) takımyıldızındaki SDSS1335+0728 isimli galaksinin merkezindeki süper kütleli kara delik, 2019 sonlarında ani ve parlak enerji patlamaları yaymaya başladı. Bunun üzerine gökbilimciler bu bölgeyi “aktif galaktik çekirdek” olarak yeniden sınıflandırdı ve ona “Ansky” adını verdi. NASA ve ESA'nın çeşitli teleskopları bu beklenmedik olayı daha yakından incelemek için görevlendirildi.

İlk X-Işını Belirtileri ve Takip Gözlemleri

Ansky ilk kez optik görüntülerde parlaklaşınca, Avrupa Güney Gözlemevi'nden Paula Sánchez Sáez liderliğindeki ekip NASA'nın Swift X-ışını teleskobunu kullanarak daha detaylı gözlemler yaptı. Ancak o dönemde X-ışını emisyonlarına dair net bir bulgu elde edilememişti.

2024 Şubat ayında, Şili’deki Valparaiso Üniversitesi'nden Lorena Hernández-García, Ansky’den gelen düzenli X-ışını patlamalarını tespit etti. Bu olağanüstü veriler, astronomların tekrar XMM-Newton, Chandra, NICER ve Swift teleskoplarını Ansky’e yöneltmelerine neden oldu. Yapılan analizler, Ansky'nin "yarı-periyodik patlama" (QPE) olarak bilinen nadir bir fenomen sergilediğini ortaya koydu.

Hernández-García, “QPE’ler kısa süreli enerji patlamalarıdır. Bir kara deliğin uyanırken böyle bir olay göstermesi ilk kez gözlemleniyor,” dedi.

Ansky’nin Patlamaları Sıradışı

XMM-Newton teleskobu, Ansky’nin güçlü X-ışını patlamaları arasındaki daha zayıf sinyalleri de algılayabilmesi sayesinde bu gözlemlerde kritik bir rol oynadı. Astronomlar, kara deliğin aktif ve pasif dönemlerini karşılaştırarak yayılan enerji miktarını hesapladı.

MIT’den yüksek lisans öğrencisi ve çalışmanın ortak yazarı Joheen Chakraborty, “Ansky'den gelen X-ışını patlamaları, tipik bir QPE’den on kat daha uzun sürüyor ve on kat daha parlak. Bu patlamalar, daha önce gördüğümüz olaylardan yüz kat daha fazla enerji yayıyor,” dedi. Ayrıca bu patlamalar, yaklaşık 4.5 gün aralıklarla gerçekleşerek şimdiye kadar gözlenen en uzun aralıklı QPE döngüsünü gösteriyor.

Yeni Teoriler Gündemde

Araştırmacılar hâlâ bu eşsiz davranışın nedenini tam olarak anlayabilmiş değil. Ansky'nin yaydığı X-ışınlarının, bir yıldızın yok oluşuyla ilgili olmadığı düşünülüyor. Yeni bir teoriye göre, patlamalara neden olan yapı bir yıldız değil de galaksiden çekilen kozmik gazlar olabilir. Bu gazlardan oluşan yığılma diski, küçük bir gök cisminin tekrarlayan geçişleriyle sarsılıyor olabilir.

Hernández-García, “Bu olayların neden meydana geldiğini henüz tam olarak bilmiyoruz. Ancak Ansky üzerine yapılan çalışmalar, kara delikleri ve evrimlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olacak,” dedi.

Ansky’nin “uyanışı”, bilim insanlarının elinde daha fazla gerçek veri olmasını sağlıyor ve kara deliklerin doğası hakkındaki teorilere ışık tutuyor.

Kaynak: popsci.com